Тіс

Тіс (dentes) — адамның және омыртқалы жануарлардың ауыз қуысында (кейбір балықтардың жұтқыншағында) орналасқан сүйек. Тіс азықты ұстау, тістеп үзу, шайнап, ұсақтау қызметін атқарады. Тістің сауыты, мойыны, түбірі болады. Сауыт пен түбірді қызыл иекке жалғасатын мойынша (түп) бөліп тұрады. Тіс негізінен дентиннен құралады, оны сауыт жағынан тісті зақымданудан қорғайтын қатты жылтыр эмаль, ал түбір жағынан – құрылысы сүйекке ұқсайтын цемент жауып тұрады. Тістің іші қуыс, онда тіс ұлпасы орналасқан. Ұлпаға қан тамырлары, лимфа және жүйке талшықтары тіс түбірінің ұшындағы қуыс арқылы өтеді. Ересек адамның тұрақты 32 тісі болады. Олар жоғарғы және төменгі жақ сүйекке (әрқайсысында 16 тістен) орналасқан. Олар: 4 күрек, 2 ит тіс, 4 кішкене және 6 үлкен азу тістер. Бұлардың пішіні мен тамырларының саны әр түрлі болады. Жоғарғы және төменгі қатарлар түйіскенде тістер белгілі қатынаста сәйкестеніп бірігеді, оны тістеу деп атайды. Сүт тісінің пішіні де тұрақты тіс сияқты, бірақ көлемі кішірек, тамырлары айтарлықтай қысқа, (төменгі және жоғарғы жақ, сүт тістері әрқайсысында 10 тістен тұрады). Олар 4 күрек, 2 ит тіс, 4 үлкен азу тіс.

• Сүт тістерінің негізі ұрықтың ана құрсағында дамуы сатысында қалыптаса бастайды.
• Сәбидің сүт тісі 6 – 8 айлығында жарып шығып, 3 жаста толық жетіледі.
• Баланың тұрақты тістері 6 – 7 жаста, негізінен 14 – 16 жаста толық шығып болады.
• Ал ақыл тіс 16 – 25 жас аралығында шығады.

Тіс құрылымы.

Жануарлардың, балықтардың тістері жұмсақ тіндерінде және ауыз қуысындағы сүйектерде; қосмекенділерде ауыз қуысындағы сүйекте; бауырымен жорғалаушыларда жағында орналасады. Құстарда тіс болмайды (қазбадан табылған құс – гесперорнистерде тіс болған). Сүтқоректілердің тісі жағындағы қызыл иекте орналасады, олардың көпшілігінде ескіріп мүжілген тіс орнына жаңа тіс шығады. Көпшілігінде бір рет алмасады, ал кит тәрізділерде өмір бойы ауыспайды. Жануарларда тістің құрылысы, пішіні, орналасуы, саны (18-ден 250-ге дейін) әр түрлі болады.