Тұрымтай

Тұрымтай
	;
Амандық күйі
	; Least Concern (IUCN)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Құстар;
Сабы:	Сұңқартәрізділер;
Тұқымдасы:	Falconidae;
Тегі:	Falco;
Түрі:	F. columbarius;
Екі-есімді атауы
	Falco columbarius; Linnaeus, 1758
	; Yellow: summer only. Green: all year. Blue: winter only.
Subspecies
	3–9
Синонимдері
	Aesalon columbarius (Linnaeus, 1758); Falco aesalon Tunstall, 1771 (but see text)

Тұрымтай (лат. Falco columbarius) – сұңқартәрізділер отрядына жататын құс.

Еуразия мен Солтүстік Америкада, Орталық Азияда таралған. Қазақстанда дала және орманды дала аймақтарын, республиканың оңтүстік-шығысы мен шығ-ндағы таулардың субальпілік белдеулерін мекендейді. Шәулісінің қанат ұзындығы 180 – 235 мм, салмағы 160 – 215 г, ал ұябасарында тиісінше 200 – 260 мм және 216 – 300 г.^[1]

Шәулісінің арқасы көкшіл сұр, мойнының артқы жағында қоңыр қызғылт дақтары бар, бауыры сарғыштау, құйрығының ұшында жалпақ қара жолағы болады. Ұябасарының арқасы қоңыр сұр, бауыры ақшыл түсті, денесінде жолағы бар. Жастары түс жағынан ұябасарына ұқсас, бірақ балсірісі – көкшіл (сары емес). Жағалтайдан айырмашылығы – “мұрты” жоқ, қанаты қырғидікінен ұзын әрі үшкір болады.

Жыл құсы. Наурыз – мамырда ұшып келіп, ағаш басына не жерге ұя салып, онда қызғылт сұр дағы бар 4 – 5 жұмыртқа салады. Жұмыртқасын бір айдай ұябасары басады. Мамыр- айында жартас, яғни ағаш басына 2-5 жұмыртқа салып екі ай ішінде жұмыртқаны басып, қанаттандырады. Тамыз – қарашада жылы жаққа ұшып кетеді. Оңтүстік Азия мен Африкада қыстайды (араларында Қазақстанның оңтүстік аудандарында қыстап қалатындары да бар). Ұсақ құстарды ұшып жүргенде қағып алып, қорек етеді. Кеміргіштер, кесірткелер, жәндіктерді жейді. Құсбегілер тұрымтайды қолға үйретіп, майда құстарға салады. Пайдалы жыртқыш.^[2]^[3]

Дереккөздер өңдеу

↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
↑ Саятшылық қазақтың дәстүрлі аңшылығы. - Алматы: "Алматыкітап", 2007. - 208 бет, суретті. Б. Хинаят, Қ.М. Исабеков. ISBN 9965-24-813-3
↑ Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3

[1] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том

[2] Саятшылық қазақтың дәстүрлі аңшылығы. - Алматы: "Алматыкітап", 2007. - 208 бет, суретті. Б. Хинаят, Қ.М. Исабеков. ISBN 9965-24-813-3

[3] Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3

[1]

[2]

[3]