Төбе би

Төбе би - негізгі шешімді айтатын басты би.

«...жауаптылықты арнаулы төбе биге беретін» (С. Бегалин, Замана.). Ертедегі жазба ескерткіштерде «төпү» сөзінің адам басының төбесінен басқа, «шың», «шоқы» сияқты мағыналары кездеседі. «Төбе би» -дегі «төбе» сөзін бұл мағыналармен жанастыру ыңғайсыз. Алайда, ерте кездегі «төпү» тұлғасының үшінші мағынасы — «бас». «Бас» сөзінің көп мағыналығын ескерсек, «төбе би» тіркесіне жуық болуы заңды. Қазіргі түркі тілдері ішінде якуттарда да «төбе» сөзі біздің түсінігіміздегі «бас» мағынасында қолданылады. Бұдан әрегірек барсақ, моңғол тілінде «тойв», бурят тілінің бір диалектісінде «томо» дыбыстық құрамдағы сөздер «үлкен», «ірі» ұғымдарында айтылады. Деректерде келтірілген «бас, үлкен, ірі» мағыналарын беретін «төпү», «төбе», «томо» сөздерінің бірімен «би» сөзі тіркеске түсіп, «төбе би» тұрақты тіркесі қалыптасқан.