Төрткүлтөбе

ТӨРТКҮЛТӨБЕ, ортағасырлық қалалардың немесе мекендердің қираған орны. Қазақстанда бірнеше ондаған Төрткүлтөбе белгілі. Мысалы, Қарасаман, Қарашық, Төменгі Барсхан секілді көптеген қалаларының орындары қазіргі кезде осылай аталады. Тарихи аттары белгісіз Төрткүлтөбелер де мол. Солардың бірі Түркістан облысы Түлкібас ауданы Шарапкент ауылының маңындағы 8 – 12 ғасырлардың қалашығы.

• Төрткүлтөбе туралы алғаш 1914 жылы В.Городецкий жазған. Қалашықтың жобасын 1940 жылы Жамбыл археологиялық пункті (жетекшісі Г.И. Пацевич) түсірген.
• 1982 жылы Шымкент педогогикалық институтының археологиялық тобы,
• 1997, 2002 жылдары Халықаралық қазақ-түрік университетінің Тұран археологиялық экспедициясын (жетекшісі М.Елеуов) зерттеген.

Сипаттама

Қалашықтың төртбұрышты аумағы батыста 318 м, солтүстікте 291 м, шығыста 306 м, оңтүстікте 311 м алаң. Биіктігі 7 – 8 м дуалмен айналдыра қоршалған. Қаланың солтүстік-батыс бұрышында орталық қорған бар. Оның биіктігі 11 м, аумағы 30 – 50 м. орталығы қорғанға кіретін екі қақпаның орны сақталған. Қақпаның кіре берісінде екі мұнараның, ішкі жағында бір мұнараның, шығыс жағында екі мұнараның, барлығы бес мұнараның орны сақталған. Қаланың 2-бөлігінде тұрғын үйлердің орны айқын көрінеді, ал шығысынан 150 м жерде бекіністі қорған болған. Ол айнала биіктігі 0,5 м-ден 3,5 м-ге дейін, аумағы 70х80 м топырақ дуалмен қоршалған. Қазбадан табылған ерекше заттардың қатарында әр түрлі үлгідегі боялған және боялмаған ыдыстар, тастан жасалған дән үгіткіштер, қол диірмендер, ою-өрнек пен эпиграфиялық жазулары бар тас келілер, келсаптар, астаулар, салтанатты сарайлардың ұстындары мен олардың тұғырлары бар. Оңтүстік Қазақстанның басқа қалаларында кездесе бермейтін осындай үлгідегі заттар бұл қаланың бір кезде саяси-экономикалық және мәдени орталығы болғандығын дәлелдейді.