Уасыл ибн Ата

Уәсіл ибн Ата, Васил, Әбу Хузайфа әл-Ғаззал (араб.: ابو حذيفة الغزال واصل ابن عطاء‎) (699, Медине - 748, Басра) - мутазилизмнің негізін қалаушылардың бірі.

Басрадағы әл-Хасан әл-Басра үйірмесінің жұмысына белсене қатысқан. Ауыр күнәға батқан адамның ахуалын анықтау барысында соңғылармен келісімге келе алмаған ол өзінің бір топ серіктерімен бірге әл-Хасан әл-Басридің үйірмесін тастап, мүтазилизмнің негізін қалауға кіріседі. Өз ілімін тарату үшін ол Халифаттың Мағриб, Хорасан, Йемен, әл-Жазира, әл-Арминия өңіріне құпия өкілдерін жібереді. Оның құпия өкілдері, сонымен бірге Омейяға қарсы насихат жүргізу арқылы аталған әулеттің құлдырауына ықпал жасайды. Зерттеушілер Уәсіл б. Ата мутазилалық пікірге жол ашып, соның діни ілім доктринасының негізін қадаған деп есептейді. Уәсіл б. Атаның діни ілім тезистері мутазилизмнің «Бес негізгі ережелерінің» құрамына енді. Уәсіл б. Ата Аллаһты антропоморфтық, яғни адам тәріздес деп қабылдауға қарсы. Осыған сәйкес ол Құранның осы ойға қатысты жерлерін символикалық астармен түсіндіруге ұмтылған. Айталық, «өз қолыңмен жаса» ұғымы, оның түсіндіруі бойынша «өз билігіңмен» болуға тиіс. Ол ашық алақан жомарттық, жұмулы алақан сараңдықты бейнелейтін әйгілі символдық теңеуді көрсетеді.

Ол бірнеше шығармалардың авторы. Соның ішінде: «әл-Манзила байна-л-манзилатайн», «ат-Таухид уа-л-адл», «Табакғат ахл әл-илм уал-хакк», «ас-Сабил ила марифат әл-хакк». Бұл шығармалар мұсылман құқығының тарихында үлкен рөл атқарды. Онда Уәсіл б. Ата ақиқатты түйсінудің төрт әдісін тұңғыш рет айқындап берді. Олар: жазу арқылы бір ауыздан қабылданған анық мәлімет, оймен, ақылмен дәлелдеу және қауымның бірауызды пікірі арқылы.