Упсала

Упсала — Швецияның ежелгі астанасы.

Упсала қаласындағы собор

Стокгольмнің солтүстік-батысында Швецияның бұрынғы астанасы — Упсала қаласы орналасқан. Ол астана мәртебесін 1523 жылға дейін сақтады, қазіргі уақытта — Упсала елдің әкімшілік орталығы. Қаланың негізі XII ғасырдың бас кезінде қаланды, оның орнында Эстра-Арос аталған (швед тілінен аударғанда "Өзеннің шығыс сағасы" деген мағынаны білдіреді) шағын коныс болған. 1273 жылы Эстра-Ароста архиепископтың резиденциясы орналасты. 1280 жылы қала қазіргі атауын алды, Упсала шамамен "саладағы жоғарғы қоныс" деген мағынаны білдірді. ("сала" — "таулы" деген сөз). XIII ғасырдың соңынан XVIII ғасырдың бас кезіне дейін Упсалада мемлекеттік маңызы бар көптеген шаралар: Швеция билеуші топтарының жиналыстары, швед монархтарының таққа отыру салтанаттары, т.б. өткізілді.

Қазіргі қаладан сәл солтүстікке қарай орналасқан ескі Упсала ежелгі діни әдет-ғұрып орталығы болды. Мұнда XII ғасырдың бас кезінде салынған ескі швед соборының құландылары әлі күнге дейін бар. Қаланың бұл бөлігінде Швед корольдерінің ежелгі сарайлары орналасқан. 1945 жылы Ескі Упсала күшті өрттің нәтижесінде жойылды.

XIV ғасырдың өзінде қалада сауда тез қарқынмен дами бастады, тура осы Упсалада бүкіл Швециядан саудагерлер келетін жәрмеңкелер өткізіліп тұрды. 1477 жылы бұрынғы швед астанасында елдегі бірінші университет ашылды. 1620 жылы барокко стилінде орындалған және "Густавианум" деген атақ алған университеттің орталық ғимараты пайда болды (қазір мұнда мұражай орналасқан). Ампир стиліндегі ғимараттар салу XIX ғасырда кең құлаш жайды. Упсаладағы мұндай архитектуралық құрылыстардың неғұрлым жарқын өкілі 1819—1826 жылдары архитектор К. Сунвалльдың жобасы бойынша салынған университет кітапханасының ғимараты болып табылады. Упсаланың архитектуралық бет-бейнесінде осы уақытқа дейін ескі қалалық жобалау элементтері жақсы сақталған.

XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың бас кезінде Упсала Швециядағы консерваторлық саяси топтардың тірегі болды. XX ғасырда қала өнеркәсібі жедел қарқынмен дами бастады. Мұнда машина жасау, тамақ, дәрі-дәрмек жасау кәсіпорындары салынды. Осы уақытқа дейін қыш бүйымдар өндірісі көпке танылып отыр.

Бүгінгі күні Упсала қазіргі заманғы Швецияның ірі өнеркәсіп, мәдени және университеттік орталығы болып табылады. Қалада этнографиялық және өлкетану мүра- жайлары, Дисагорден архитектуралық мүражайы, Упсалада түрып, еңбек еткен белгілі ғалым Карл Линнейдің үй- мұражайы (бұл қалада оның мазары да бар), ботаникалық бақ, астрономиялық обсерватория ашылды. Университет кітапханасында 250 мыңнан аса баспасөз басылымдары мен 7000-нан астам көне қолжазбалар бар.