Фатима

Фатима (1809/11 ж. ш., Орынбор – 2.10.1845, Бөкей Ордасы) – Бөкей Ордасының ханы Жәңгірдің әйелі. Орынбор және Уфа муфтиі, Қазан университетінің құрметті мүшесі Мұхамеджан Хұсайыновтың (Гусеиновтың) қызы. Жәңгір ханға 1824 жылы тұрмысқа шыққан. Өз кезінде мұсылманша және еуропаша жақсы білім алып, тәрбиеленген зиялы, ақылды әйел болған. Бірнеше шығыс және еуропа тілдерді (орыс, француз, неміс) еркін меңгерген. Қазанда, Орынборда жоғары деңгейдегі қабылдауларда болып, 1826 ж. Жәңгірмен бірге Санкт-Петербургте Николай Қ патшаның таққа отыру салтанатына қатысты. В.И. Даль, Г.С. Карелин, В.А. Перовский, Фукстермен таныс болып, олармен пікірлескен. Жәңгір ханның кеңесшісі болып, оның барлық бастамаларына көмектесіп отырды. Халық арасында Фатиманы еркелетіп, “Фатима тоташ” деп те атады. Оқу-білім тарату, отырықшы өмірге көшуді жақтады. Хан ордасының салынуына ықпал етті, Жәңгір хан ашқан мектепте сабақ та берді. Халық арасында Жәңгірдің үлкен әйелі Жүзім мен кіші әйелі Айсұлудың өлімін Фатиманың есімімен байланыстыратын болжам бар. Алайда архив деректері бұл болжамның негізсіз екендігін дәлелдеген. Жәңгір хан қайтыс болғаннан кейін (1845 жылы 9 тамыз) Ф. Ресей императорының бұйрығымен ханның мұрагері болып бекітілген және Жәңгірдің еркіне сай өзінің үлкен ұлы Сақыпкерейді хандық билікке отырғызуды өтінді. Алайда патша үкіметінің Бөкей Ордасындағы хандық билікті жоюға мүдделі болуына байланысты Орынбор өлкесінің губернаторы ген. В.А. Обручевтің бұйрығы бойынша Сақыпкерей Санкт-Петербургке жіберілді. Фатима 1845 жылы 2 қазанда қайтыс болды.

Дереккөздер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том