Фосфордың оттекті қосылыстары

Фосфор (V) оксиді Р206 — ак түсті үнтақ зат. Кәдімгі жағдайда ылғал тартатын қасиетіне сөйкес оны газдар мен сүйыктарды ылғалдан құрғату үшін колданады. Фосфор (V) оксиді Р205 қыш- қылдык касиет көрсетіп, сумен, сілтілермен және негіздік оксидтермен реакцияға түседі.

Фосфор қышқылы.

Су мен фосфор (V) оксиді өрекеттескенде, судың мөлшеріне қарай өртүрлі фосфор кышқылдары түзіледі:

Фосфор қышқылдарының ішіндегі аса маңыздысы, ортофосфор қышқылы Н3Р04, оны көбіне фосфор қыіиқылы деп те атайды. Ол — күші орташа қышқыл. Оның күрылымдык формуласы:

Физикалық қасиеттері.

Фосфор қышқылы — түссіз кристалды, улы емес зат. Суда жақсы ериді. Фосфор қышқылы H3Р04 орташа қышқыл катарына жатады. Алынуы. Лабораторияда фосфор (V) оксидіне су қосып, фосфор кышкылын алуға болады:

Өнеркәсіпте кальций фосфатына күкірт қышқылын қосып, қыздыру арқылы алады

Фосфор қышқылы суда ерігенде, сатылап диссоциацияланады:

Ортофосфор қышқылының алғашқы сатысына қарағанда келесі сатыларында иондарға ыдырау мүмкіндігі біртіндеп төмендейді. Сондықтан ерітіндіде басқа иондарға қарағанда дигидрофосфат Н2Р04 ионы көбірек болады.

Химиялық қасиеттері.

Ортофосфор кышқылы тотыктырғыш қасиет көрсетпейді. Фосфор қышқылының судағы ерітіндісі барльщ басқа қышқылдарға тән қасиеттерді керсетеді. Негіздік оксидтермен, негіздермен өрекеттесіп тұздар түзеді. Негіздік оксидпен әрекеттеседі

Ерітіндідегі фосфор қышкылы сілтімен сатылап әрекеттескенде, бір орта және екі қышқыл тұз түзеді:

Табиғи фосфаттар суда ерімейді. Оларды фосфор қышқылымен өңдеп, ерімтал тұздарға айналдырады да, минералдық тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Мысалы:

Фосфат ионға Р04 сапалық реакция: күміс нитратының 3- 4 мл ерітіндісін HgP04, Na3Small textP04 немесе Na2HP04 ерітінділеріне тамызса, сары түсті күміс (I) фосфаты түнбаға түседі:

Қолданылуы.

Фосфор қышқылы дәрі-дәрмек жасайтын өнеркәсіпте пайдаланылады. Кальций дигидрофосфаты Са(Н2Р04)2 нан пісіруде пайдаланатын және алкогольсіз сусындар алуға арналған ұнтақтар ретінде қолданылады. Ал сілтілік металдардың фосфаттарынан жуғыш заттар алынады. Фосфор қышқылы және оның тұздары көбінесе минералдың тыңайтқыш алуға жүмсалады (22- сурет).

Фосфор (Ү) оксиді ақ түсті, су тартқыш қасиеті бар қатты I зат. Ол — қышқылдық оксид. Ортофосфор қышқылы — көпнегізді қышқыл, ол қышқыл | және орта тұздар түзеді. Қазақстанда табиғи фосфаттардың ірі бай кен орны бар. Табиғи фосфаттардан фосфор қышқылы мен минералдық тыңайтқыштар алынады.