Фрэнк Ллойд Райт
Фрэнк Ллойд Райт (ағылш. Frank Lloyd Wright; 8 маусым 1869 жыл, Висконсин Ричленд-Сентер қаласы — 9 сәуір 1959 жыл, Аризона Финикс қаласы) — америкалық архитектор, органикалық архитектураның негізін салушы.
| Фрэнк Ллойд Райт | |
| Frank Lloyd Wright | |
 | |
| Жалпы мағлұматтар | |
|---|---|
| Азаматтығы | |
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Жұмысы мен жетістіктері | |
| Білімі | |
| Сәулет стилі |
органикалық архитектура |
| Қолтаңбасы |
|
| Фрэнк Ллойд Райт Ортаққорда | |
Арнайы кәсіби білім алмаған. Архитектор Дж.Л. Силсби мен Л.Салливеннің шәкірті. Оның алғашқы туындыларына (Чикагодағы Чарнли және Робидің, Хайленд-Парктегі Уиллитстің үйлері) романтикалық серпін аңғарылады. Ол архитектураны пошымды табиғатпен шебер сындастыра отырып қолданды (Буффалодағы “Ларкин” фирмасының үйі, 1905; Токиодағы “Импириал” қонақ үйі, 1916 — 22). 1910 ж. Берлинде өткізілген Райт жобаларының көрмесі еуропалық архитектураның өркендеуіне игі әсер етті. Архитектор шығармалары көпке дейін АҚШ-та бағаланбай келді. Райт функционализм қағидасына айналған тік бұрыштылыққа доғал немесе спираль іспетті үлгіні (Нью-Йорктегі Гуггенхейм музейінің ғимараты, 1956 — 59) қарсы қойды. Сәулет өнеріндегі рационализмнің негізін салушылардың бірі. Райт гуманизмі әлеум.-филос. бағытта, алдымен жеке адамға қоғам әперген бостандықтан гөрі оның қоғамнан дербес бостандықта болуын уағыздайтын, жеке басылық еркіндікпен үндес болды. Райттың шығармалары 20 ғ-дағы архитектураның қалыптасуы мен дамуына зор ықпал жасады. [1][2][3][4]
Фрэнк Ллойд Райтың өмірі мен шығармашылығы
өңдеуФрэнк Ллойд Райт 1867 жылы 8 маусымда Висконсин штатының Ричленд қаласында дүниеге келді. Висконсин университетінде бір жыл оқығаннан кейін, 1887 жылы ол АҚШ-тың ең танымал сәулет компанияларының бірі «Дэнкмар Адлер және Луис Салливен» фирмасында жұмысқа тұрды. Луис Салливеннен Райт сәулет жобалауындағы бірқатар негіз қалаушы концепцияларды үйренді. 1893 жылы Райт Чикагода өзінің жеке шеберханасын ашты. Осы жылдары, 1901 жылға дейін, ол көбінесе эклектикалық стильде сапалы үйлер салды, кейіннен «дала үйлерінің» жобаларын жасауға көшті. 1890-жылдардың ең ірі жобасы - Уинслоу үйі (Ривер-Форест, Иллинойс штаты, 1894), ол сол уақытқа қарағанда таңғаларлық қарапайым және жеңіл пішімдермен салынған.
«Дала үйлері» жылдам танымалдылыққа ие болды. 1901-1909 жылдары Райт 120 жобаны жасап, 76 үйді салды. Олардың көпшілігі бизнесмендер мен орта тап өкілдеріне арналған, Чикагоның жылдам дамып келе жатқан маңайларында орналасқан. Осы кезеңнің ең үздік екі ғимараты — 1907 жылы Чикагодағы Робби үйі және 1908 жылы Риверсайд қаласындағы Кунли қонысы. Райттың салған ғимараттарының макеттері мен фотосуреттері жиі түрлі көрмелерге қойылды, ал 1907 жылы оның алғашқы жеке көрмесі Чикаго Өнер институтында өтті.
Сәулет өнерімен қатар Райт көпшілік алдында дәрістер оқып, жазбалар қалдырды. 1932 жылы оның Автобиографиясы жарық көрді (1943 жылы толықтырылған нұсқасы қайта басылды). Сол жылы ол «кеңістіктің қаласы» атты жобасын ұсынды, бұл модель идеалдық ауылдық қауымдастықтың бейнесі болып табылатын. Тейлизин-Уэст атты жеке қонысында ол Тейлизин қоғамын ұйымдастырды (кейіннен Ф.Л.Райт Архитектура мектебі деп аталды).
1936 жылы Райт үш таңғажайып жоба жасады. Біріншісі — Мэдисон қаласындағы (Висконсин штаты) Джекобс үйі, орта тап үшін ыңғайлы тұрғын үй жасауға бағытталған жоба. Екінші жоба — Расин қаласындағы (Висконсин штаты) «Джонсон-Уэкс» фирмасының кеңсесі, бұл ғимарат терезесіз 69×69 м өлшемінде болды. Үшіншісі — Пенсильваниядағы Бер-Ран қаласындағы «Су ағып жатқан үй» (Фоллинг-Уотер) вилласы, 20 ғасырдағы ең керемет тұрғын үй деп танылды. 1938 жылы Райт тағы бір тамаша шығармашылық жұмыс жасады, ол қазіргі заманғы сәулет өнерінің дамуындағы маңызды кезең болды — Скоттсдейлде (Аризона штаты) жаңа мектеп-шеберхананы жобалап, Тейлизин-Уэст деп аталды. Бұл ғимаратта жергілікті тас, қызыл ағаш тіректер мен брезент төбелер қолданылды. Райт өмірінің соңғы 23 жылында 400 жобаның 180-ін жүзеге асырды, ал барлығы 72 жыл бойы 800 жоба жасап, шамамен 400 ғимарат салды. Райт 1959 жылы 9 сәуірде Аризона штатының Феникс қаласында қайтыс болды.
Райттың бірнеше қоғамдық ғимараттары да бар, соның ішінде Буффало қаласындағы Ларкин-билдинг кеңсесі (1904, бүгінде сақталмаған), мұнда алғаш рет кондиционерлеу, металдан жасалған жиһаз және ішкі кеңістіктердің герметикалық оқшаулануы қолданылды. Ок-Парк қаласындағы (Иллинойс штаты) Тыныштық ғибадатханасында (1905-1906) Райт алғаш рет бетонды беттерді өңдеусіз қалдырды. Оның күрделі жобаларының бірі — Токиодағы «Империал» қонақүйі (1917-1922 жж.), бұл ғимарат 1923 жылғы жойқын жер сілкінісіне төтеп беріп, сақталды, себебі оның құрылымында консольді едендер мен терең 18 м дейін жерге кіретін «қалқып тұрған» іргетас қолданылған.
Райттың ең танымал ғимараттарының қатарына Нью-Йорк қаласындағы Соломон Р. Гуггенхайм музейі жатады. Музейдің жобасы 1943 жылы дайындалды, бірақ құрылыс жұмыстары 1950 жылдардың соңында ғана басталды. Ғимарат спиральды пандус түрінде, жоғары қарай кеңейген айналмалы жолмен, үстінде әйнек күмбезбен жабылған жарық алаңы бар. Филадельфия маңындағы Бет-Шалом синагогасының архитектуралық көлемі екі қабаттасқан үшбұрышты призмалардан тұрады, олардың жоспары Давид жұлдызының бейнесін қалыптастырады. Милуоки қаласындағы Благовещение грек православ шіркеуі (1956) нәзік және биік тіректерде тұрған шыныаяқ тәрізді залды ұсынады. Сан-Рафаэлде (Калифорния штаты) Марин округінің қоғамдық орталығы (1957-1959) 121 гектар аумақта үш төбеде орналасқан жеңіл және әдемі ғимараттардан тұрады.
Өмірінің соңғы жылдарында Райт көптеген мақалалар жариялады; оның 1930-жылдардағы ең маңызды шығармаларын 1953 жылы «Сәулет болашағы» атты жинаққа біріктірді. Кейіннен «Табиғи үй» (1954), «Мұра» (1957) және қайта өңделген «кеңістіктің қаласы» жобасы — «Тірі қала» (1958) атты кітаптары жарық көрді.[5]
 |
 |
 | ||
| Соломон Р. Гуггенхайм Мұражайы, Нью Йорк (1959) | Райттың Прайс Мұнарасы, Бартлесвиль, Оклахома | «Империал» қонақ үйі, Токио (1923) |