Фумарола

Фумарола (итал. fumarola — бықсу, түтіндену) — жанартаудан шығатын ыстық газдар мен су буы. Фумарола жанартау әрекетінің әр түрлі сатыларында оның төбесі мен беткейлеріндегі түтік тәрізді қуыстардан, жарықшақтардан, лава көлінен, кратерлерден, олардың түбі мен қабырғаларынан, суынып үлгермеген лавалық және пирокластикалық тасқындардан, жабындардан бөлінеді. Бөлінген қоспаның 60 — 90%-ы су буы, қалғаны H₂S, SO₂, CO, CO₂, HCl, HF, NH₄Cl, NH₃, H₂BO₃, т.б. газдар. Фумарола бөліну орындарына, химиялық құрамына, температурасына, т.б. қарай бірнеше топқа бөлінеді. Мысалы, температураға байланысты құрғақ, қышқыл, сілтілі фумаролалар делінеді. Құрғақ фумарола 500°С-та бөлініп, құрамында су буы жоқ, хлорлы қосылыстары (NaCl, KCl, FeCl3, т.б.) мол болады. Қышқыл Фумароланың температурасы 300 — 400°С, онда су буы, хлорлы сутек және күкіртті ангидрид болады. Сілтілі Фумарола 180°С шамасындағы орташа темп-рамен сипатталады және хлорлы аммонийден (ыдырағанда аммиак бөлінеді) тұрады. Температуралары 100 — 180°С аралығындағы газды бөлінімдер сольфатара (итал. solfatara — күкіртті түтін) деп аталады. 100°С-тан төмен газ қоспалары мофета (итал. mofeta — сасық иісті бөлінім) деп аталады, олар көміртек мен су буынан тұрады. Фумарола өнімдерін бор қышқылын, бура, аммиак тұздарын алуда және ыстық су буын электр энергиясын өндіруде пайдаланады.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том