Харижилік

Харижилік- Исламда ең алғаш пайда болған мазһаб. Хазіреті Әли дәуірінде Сыффин соғысы және Хакем (қазы) оқиғасынан кейін бөлек бір топ ретінде ұйымдасқан харижиліктің пайда болуына көбіне әлеуметтік және саяси факторлар ықпал еткен. Яғни, бұл топ әлеуметтік және саяси тақырыптарды дінге сәйкестендіріп, дінді саясаттың құралы ретінде қолданатын ұйым ретінде қалыптасқан. Саяси және әлеуметтік әрекет жасауды тоқтатыл, итиқадтық мазһаб түрін алды. Хазіреті Осман кезеңі мұсылман қоғамында әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер кездескен дәуір болып табылады. Фәтихтер арқылы үш құрлыққа таралып, дүниенің түрлі өркениеттеріне жолыққан мұсылмандар өте маңызды әсерлену процесін басынан кешірді. Жауынгерлер елдеріне қайтып оралғанда көргендерін туыстарымен бірге өмірде жүзеге асыруды қалады. Бұл түсінік кейбір жерлерде қолдау тапса, Курра деп аталатын топтың бастауымен көптеген жерде маңызды қарсылықтарға кездесті. Қарсыластар сол кездегі өкіметке де теріс көзбен қарап, ұнатпайтынын білдіретін әрекеттер көрсетті. Олар өкіметтің кетіп,саяси қайраткерлердің өзгеруін қадаған.Бұрынғы әлеуметтік өмірді қолдайтындарын және ішкі тартыстардан алыс қоғамды қалайтындарын айтқан. Қысқа уақытта ұйымдасып, іс-әрекет жасаған бұл адамдар халифа Хазіреті Османды өлтіріп, саяси жоспарларын жүзеге асыра бастады. Ұзақ уақыт Ислам елінде террорлық әрекет жасап, ішкі тартыстарға себеп болды. Жамал мен Сыффин соғыстарының жүзеге асуына және Хазіреті Әлиді өлтіруіне себеп болды.Харижилердің пайда болуының себептерінің бірі - өз тайпасын қолдаушылық Ислам діні ұлт және тайпа қолдаушыларына қарсылық білдіріп, адамгершілік принцип шеңберінде тайпалар және ұлттар арасында бірлік және ынтымақтастық орнатуға тырысса да Хазіреті Османның халифаттық дәуірінің соңғы жылдарында қайтадан пайда бола бастады. Сөйтіп кейбір тайпалар құрайыш тайпасына қарсы бас көтере бастады. Ирактық, Йемендік және Меккелік кейбір тайпалар құрайыштың саяси үстемдігінің аяқталуын және басқа тайпалардың елді басқаруын қалайды. Дегенмен олар саяси өзгерісті тікелей бейбіт жолмен емес, кейбір діни негіздерді пайдаланып, күш көрсетумен бастады. Азаттық алған құл да әділ басқару шартымен халық