Хелатты шайыр

Хелатты шайыр - металдардың иондарын байланыстырып, әр түрлі дәрежедеп кешенді қосылыс тұзе алады. Мұндай иониттерді кешенді қосылыс тұзуге бейім тоиты қалыпқа енгізу арқылы алады, мысалы, шарап, лимон сияқты қышқылдарға көптеген металл иондарымен тұрақты кешенді қосылыс тұзетін лигандалар. Белплі бір ионды сұрыптап алуга қабілетті ионит тобының енпзілуі де мүмкін. Мысалы, құрамында CH2-SH тобы болатын шайырлар нашар еритін сульфидті тұзетін катиондарды таңдап байланыстырады. Иониттер биологиялық және физиологиялық маңызды заттардың көптеген қоспаларындшы электролиттерді электролит еместерден бөлуге мүмкіндік береді. Катионы мен анионы бар баганаларды параллель және тізбектей орналастыра жалғаудың нәтижесінде нәсептің жүзден астам құрамдас бөлікгері алынды. Амион қышқылдық анализатор деп аталатын амин қышқылдарын талдауға арналған арнаулы хроматографтар да бар. Өткен тарауда (7) айтылғандай, иониттерді сынаманы эзірлеу кезінде пайдаланады. Олардын кемепмен талданатын қоспадан өте аз мөлшердеп бөліктерді бөліп алып, оларды жинақтайды. Ион хроматографиясына да қозғалысты фаза ретінде қышқылдардың, непздердің, электролиттердің және басқа да қоспалардың ерітінділерін пайдаланады. Ондағы иондардың, сутек нонының концентрациясын рН, ион күшін, қоспа түрін және баскаларды әзгерте отырып, жүйенін сүрыптаушылығын езгертуге болады. Шаймалықтағы рН мэні әлсіз иониттердің алмасу көлеміне ыкпал етеді, ол үшін алмасуға бейім иондық орта санын не арттырады, не кемітеді. тұзілетін кешенді қосылыстағы беріктік айырмашылығы, ион алмасу хроматографиясының сұрыпталуына әсер етеді. Сирек жер элементтері La³⁺. Се³⁴, Eu³⁺, Cd³⁺, Cd³⁺, Tb³⁺, Сг³⁺, Tm³⁺, Lu ⁺ катион алмастырғыштармен шамалас әрекеттеседі, өйткені олардың заряды бірдей және ^ион радиусы шамалас. Лимон қышқылын шаймаға косқан кезде Бұл элементтермен нитратты кешен (комплекс) тұзіледі де, олар бірінен кейін бірі шаймаланады.

Қолданылуы

Ионалмасу хроматографиясындағы әдістер непзінен иондарды жіктеп бөлу үшін, оларды микрокомпьютер көмепмен жұмыс істейтін иондық хроматографиялык бағанага енгізеді, сосын шаймалап кұрылымдык бөлікті анықтайды. Жоғарыда кетірілген лабораториялык жағдайда лантаноидты кенді өндірістік өңдеу жүйесі іске асырылады. Изотоптарды ионалмасу одісі бойынша бөліп алу жолдары бұрынан белплі. Мысалы, N және N изотоптардың NH₄ + катион түріндеп сульфошайырда бөлуге болады, өйткені NH₄ + катионы 5NH₄ + катионынан нашар сорбцияланып, ертерек шайылады. Соңғы кездеп нақ осы саладағы теңдесі жоқ жаңалықтардың бірі - ащы суды түщылау. Әдетте, оны жүзеге асыру үшін сонша суды қайнатып, буға айналдырып, сосын оны суға айналдырады. Бұган қыруар отын, қуат, күшті қазандық керек. Ал ион арқылы ащы суды өткізсе, онда иондар алмасып, су тұщыланады. Ондағы иондарды да өте оңай әуелп қалпына келтіреді. Демек. бұл әдіс әрі арзан, әрі тиімді, әрі жеңіл жүрпзіледі. Сол сияқты ион алмасу құбылысын нашар еритін қосылыстарды ерітіндіге айналдыруға қолдануға болады. Ол үшін нашар еритін қоспа сүзпнің ішінде иониді бар бағанада тепе-теңдік орнағанша ұстайды, кейде ол арқылы жай өткізеді: MX + HR = MR + Н+ - X немесе MX + HOR + М⁺ + ОН^~ + XR Содан кейін құрамын кері сорбциялайды. Осы туста барий сульфаты мен күміс хлоридінің де ион алмасу ерітіндшері арқылы алынатынын ескерген жөн. Ион алмастырғыш шайырларды, әсіресе ион алмастыргыш мембраналарды электрохимиялық әдістерге пайдалану жағы іздестірілуде. Соңғысы ион алмастырғыштың да, сүзпнің де қасиетін атқарады, яғни ол бір косылыстан тек катионды алмастырып, м анионды алмастырмайды немесе керісінше. Қажетті қосылысты бөліп алуга мүмкіндік береді. Атап айтқанда, Мұндай жарғақ көмепмен аса сілтіні не кышқылды әзірлеуге болады. Осы негізде теңіз суын тазалайтын қондырғы күрастырылады. Қорыта айтқанда, ИХ талдаулық және технологиялық бағытта непзп мына жұмыстар қамтылады: касиеп жағынан жакын элементтердің катиондары мсн аниондарын бөлу: зияны бар немесе керексіз иондардан тазалау; талдауға қажетті элементтерді бөліп алып. олардың концентрациясын (мөлшерін) арттыру; табиғи косылыс құрамындағы болмашы қоспаны байыту; ағын және өндірістік суларды тазарту; ерітіндідеп тұздардың қосынды мөлшерін анықтау; ащы суды түщылау; қышқылдарды, сілтілерді, тұздарды алу, шашыранды және сирек элементтерді бөліп алу.