Хошоуыт хандығы

	Хошоуыт хандығы ; Хандық
Астанасы	Лхаса
Тіл(дер)і	ойратша, тибетша, қытайша
Халқы	ойраттар (90 мыңдай), тибеттіктер (800 мыңдай)
	Мирасқорлық
	← Ойрат хандығы; Цин империясы →;

Хошоуыт хандығы (жеңілдетілген қыт. 和硕特汗国), кейде Кукунор хандығы — XVII-XVIII ғасырлардағы ойраттардың мемлекеттік бірлестігі (қазіргі Қытай Халық Республикасының Цинхай және Тибет провинцияларындағы аймақтарды алып жатты).

Тарихы

XVIII ғасырдың бірінші ширегінде қалыптасқан геосаяси жағдайды сипаттайтын француз картасы

1630-шы жылдарға қарай Гелугпа мектебінің жағдайы курт нашарлады. 1637 жылы Далай лама V және Панчен лама IV құпия түрде дүрбен-ойрат (төрт ойрат) кнзьдеріне өз елшілерін жіберген. Ойрат кнзьдерінің шешімі бойынша Тибетке хошоуыт князі Гуши бастаған әскер жорыққа аттанды. Ойрат әскері Кукунор өзенінің бойында "қызылтелпекті" Кагью мектебінің одақтасы болған ірі шығыс моңғол феодалы Цогто тайшынының 30 мыңдық әскерін жеңді. Осы жеңістен кейін хошоыт тайпасының басым бқлігі Кукунор өзеніне қарай қоныс аударды. 1641 жылға қарай Дапай ламаның қарсылартары болған "қызылтелпектілер" мен олардың одақтастары талқандалды. 1642 жылы Гуши хан тибектіктердің наразылығын тудырмау үшін жоғарғы билікті Далай ламаға беруге мәжбүр болды.

Цин империясының күшеюі Тибеттің зайырлы және діни билеушілерінің наразылығын тудыра бастады.

1717 жылы Жоңғар хандығының билеушісі Цэван Рабдан Тибет пен Хошоуыт хандығын жаулап алды. 1720 жылы цин әскері ойраттарды Тибеттен қуып шығып, билік басына өз жақтастарын қойды.

Лобсанг Тенджин Цин империясынан өзін Тибеттің билеушісі ретінде тануын талап етті. Алайда Цин империясы ескі әкімшілік жүйені жойып, Тибеттегі билікті өз жақтастарына тапсыруды көздеді. 1723 жылғы Лобсанг Тенджиннің көтерілісі 1724 жылы басып жаншылды. 1725 жылы Цин империясы Хошоуыт хандығының жерінде Синин басқармасын құрды.

Хошоуыт хандығының билеушілері

Лхавзан ханның мөрі

Гуши-хан (1642—1655)
Даян Очир-хан (1655—1688)
Даши-Батур (1668—1671)
Гончигдалай-хан (1671—1701)
Ванчжар (1701—1703)
Лхавзан-хан (1703—1717)

Дереккөздер

«История Востока» (в 6 т.). Т.III «Восток на рубеже средневековья и нового времени. XVI—XVIII вв.» — Москва: издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. ISBN 5-02-017913-2
Хойт С.К. Этническая история ойратских групп. Элиста, 2015. 199 с.
Хойт С.К. Данные фольклора для изучения путей этногенеза ойратских групп // Международная научная конференция «Сетевое востоковедение: образование, наука, культура», 7-10 декабря 2017 г.: материалы. Элиста: Изд-во Калм. ун-та, 2017. с. 286-289.