Сэр Чарльз Спэнсер (Чарли) Чаплин (ағылш. Sir Charles Spencer «Charlie» Chaplin; 16 сәуір 1889, Лондон қ. — 25 желтоқсан 1977, Швейцария, Корсье-сюр-Веве) — Англияның әйгілі киноактері, кинорежиссері, сценарийшісі, композиторы әрі продюсері. Ол алғашында киноактер және соғысқа қарсы азамат ретінде өз шығармашылығын бастаған және біртіндеп әлемге танылып, әйгілі Бастер Китон, Гарольд Ллойд үшеуі "әлемнің ең таңдаулы үш комигі" деп аталған.

Чарли Чаплин
Charlie Chaplin
Сурет
«Кішкентей қаңғыбас» образындағы Чаплин
Жалпы мағлұмат
Туған кездегі есімі

Чарльз Спенсер Чаплин

Туған күні

16 сәуір 1889 (1889-04-16)

Туған жері

Лондон, Ұлыбритания

Қайтыс болған күні

25 желтоқсан 1977 (1977-12-25) (88 жас)

Қайтыс болған жері

Веве, Швейцария

Азаматтығы

 Ұлыбритания

Мамандығы

актёр, кинорежиссёр, сценарист, кинопродюсер, кинокомпозитор

Белсенді жылдары

19141967

Марапаттары

Британ империясының ордені
«Оскар» (1929, 1972, 1973)

IMDb

ID 0000122

Чарльз Чаплин сыртқы келбеті қаңғыбасқа, ішкі жан дүниесі мырзалық сипатқа ие Чарли образын жасады. Ол үстінде тар костюмі мен кең шалбары бар, аяғына дәу етік, басына дөңгелек қалпақ киген, қолына бамбук таяқ ұстаған, кішкентай мұрты бар, кейде аңғалдау, кейде ақылды, кейде тым күлкілі, кейде бейшара, көбінесе өте кедей болып көрінетін, бірақ бәрібір айырықша адал ниетті, нәзік жүректі азамат екені ақыры айқындалатын сегіз қырлы, бір сырлы кейіпкер болатын. Кейін көптеген әйгілі өнер иелері осы образды еліктеп, оның актерлік шеберлігінен үлгі алған болатын.

Чарльз Чаплин дыбыссыз кино заманында қимыл мен мимика арқылы ішкі жан дүниені көрсетудің шебері болды. Ол өзі сценарий жазып, өзі ойнап, өзі жетекші композиторлық жасап, өзі продюсер бола білді. Англияның үлкен сахналарында өнер көрсетуден бастап, 88 жасында қайтыс болғанға дейін ол 70 жыл бойы шығармашылық еңбектенуді үздіксіз жалғастырған екен. Чаплин Диккенстік Лондонда жастық өмірін бастады, голливуд актері ретінде кино өнеркәсіпі заманының танымал майталманына айналды, тірі кезінде-ақ әлемдегі бірегей мәдениет символдарының бірі болды.

Өмірбаяны

өңдеу

Ол Лондондағы мюзик-холл әртістерінің отбасында дүниеге келген. Бірақ әкесінің тамағы ауырып, дауысын ерте жоғалтып алады. Соның күйігінен ішіп кетеді де, көп ұзамай қайтыс болады. Күйеуі қайтқан соң анасы қатты ауырып қалады. Ол есінен адасып, ақырында жұмысынан шығып қалады. Чарльз үлкен ағасы Сидни екеуі науқас шешелерімен жұмыстың берген үйінде тұрып жатады. Содан соң балаларды жетімдер және кедейлердің баласы оқитын мектепке орналастырады. Олар бала күннен өз күнін өзі көріп үйренді. Сондықтан қайыршының қатал өмірі Чарльз үшін таңсық емес еді. Алғаш рет сахнаға бес жасында шықты. Ол мюзик-холдағы анасының рөлін алмастырған еді. Анасы ауырған сайын дауысын жоғалтып алады екен. Чарльз анасының бүкіл репертуарын жатқа білген. Сахнаның сыртында өмір сүрген кезі көп. Мектепке де сирек барған. Шаласауатты болған. Ара-тұра газет сатқан кездері бар. Дәрігерге көмекші болып істеген. Баспаханада да жұмысшы болған көрінеді. Бірақ, еш жерде көп бөгелмеген екен.

Он төрт жасында Чарльздің ұлы арманы орындалып, театрда «Шерлок Холмс» қойылымындағы шабарманның рөлін сомдау бақытына ие болады. Өзі кітап оқи алмағандықтан ағасы оқып беріп отырып, рөлін сөйтіп қана тұтас жаттап алады. Сосын ол варьетеде бақ сынайды. Скрипкада ойнауды үйренеді. Көп оқитын болды. Бұрын оқымай келгенін еселеп толықтырды.

1908 жылы Чарльздің басына бақ қонады. Карно театрының актеры атанады. Ол театр мюзик-холдар үшін пантомима мен қысқа скетчтер дайындайтын. Аз ғана уақыт ішінде ең беделді әртіске айналды. 1910 жылы труппамен АҚШ-қа гастрөлге барады. Бір қойылым кезінде оны кинопродюсер Мак Сеннет байқайды. Чарлидың ойнағаны ұнапты. 1912 жылы әртісті «Кистоун Филм» студиясына шақырады. Студияға келе сала Чарльз қолда бар киімнен қайыршының бейнесін жасап алады. Басында қалпақ, қолында визиткасы, екінші қолында аса таяғы, тұмсығы сүйір аяқ киіммен мэтрдың алдынан шығады. Бұл бейне мэтрге қатты ұнайды. Бірақ Чарли тым жас болған соң оған жасанды мұрт жабыстырып қояды. Пәкене бойлы қайыршы бірден көпшілікке ұнай кетеді. Бұл жетістік қанат бітіреді. Қомақты қаржы түсіреді. Сәл уақыттан соң Чаплинге өзі ғана түсетін қысқа метражды фильмдер жасауға рұқсат етеді.

Қайыршы Чарли аса «табысты» бейне болып шықты. 1914 жылы Чаплин аптасына 150 доллар жалақы алатын. Содан кейін 1500 алатын болды. 1914 жылдан бастап өзін режиссерлік қырынан көрсете бастап, түсіп жүрген фильмдерінің сценарийін өзі жазған. 1917 жылы «Фёст Нэйшнл Пикчерс» студиясы Чаплинмен 1 миллион долларға келісім шартқа отырды. Сөйтіп, 28 жасында Чарли Чаплин Америкадағы мылқау киноның ең бай әртісіне айналып шыға келді.

Ол көптеген сыйлықтардың иегері.

Тек 1919 жылы Чаплин өзінің жеке студиясын ашты, яғни, Чаплин Мэри Пикфорд, Дуглас Фэрбенкс және Дэвид Гриффитпен бірге United Artists киностудия-сын құрды. Қысқа метражды фильмдерін өзі түсіреді. Зиялы-қайыршының бейнесін сомдау арқылы танылды. Оның кейіпкері ұялшақ, қолының сұғы бар, бірақ өзі әділетсіздікке қарсы бейне еді. 1921 жылы «Бөбек» атты өзінің ең танымал толық метражды фильмін түсірді. Қаңғыбас пен тастанды бала туралы. Фильмнің өн бойындағы комедиялық тұстары лирикалық, драмалық сюжеттермен толықтырылған. Әлеуметті сынаған фильм киноәлемдегі Чаплиннің алғашқы баспалдағы саналды. Бәлкім, бүкіл мылқау кинематограф үшін де солай.

Чарльз Чаплин мылқау кино дәуірінде кереметтей танымал болды. 1927 жылы дыбысы бар кино шыққаннан кейін де Чаплин өзінің мылқау киносына адал болып қала берді.

Чаплинге атақты, марапатты мылқау кино әкелді. Сондықтан дыбысты кино түсіреле бастаған кезде ол не істерін білмеді. Өзінің мылқау киносын музыкамен әрлеп түсіре берді. 1931 жылы «Үлкен қаланың оттары» атты киносы шықты. Қаңғыбас пен гүл сатушы қыздың махаббаты туралы әдемі хикая. Фильмнің дүбірі жер жарды. 1936 жылы «Жаңа уақыт» деген фильм шықты. Жаппай салынған өндіріске арналған кино болды.

1940 жылы ғана дыбысы бар «Ұлы диктатор» атты фильм түсірді. Пародия, памфлет ретінде берілген фильм. Еврей-шаштараз бен Аденоид Хинкельдің қақтығысы негізінде өрбіген. Германия елшілігі Вашингтоннан оның көрсетілуіне тыйым салынуын талап етті.

1952 жылы Чаплин Лондондағы премьераға келеді. Оның «Шырағданның жарығы» деген киносы көрсетіледі. Қайтып АҚШ оны елге кіргізбеді. Ол Швейцарияға қоныстанады. Софи Лорен мен Марлон Брандо түскен «Гонконгтен келген графиня» атты фильмі түрлі түсті болып шықты. Бұл фильм Чаплиннің соңғы туындысы еді. Өзі ойнамады.

Чаплиннің шығармашылығы бүкіл жер жүзі өнерінің дамуына серпінді үлес қосты. Дүние жүзінде оған еліктеп әртіс болған адамдар көп. Солардың бірі және бірегейі үнділік Радж Капур еді.

Сексеннен астам рөл ойнапты. Бүкіл әлем оны комедия әртісі деп білді. Бірақ ол сценарий де жазған, режиссер, продюссер, тіпті өз фильмдерінің композиторы да болған.

Чаплин көптеген халықаралық марапаттарды иеленді. Бірақ оның басты жеңісі – халықтың ілтипаты.

Шығармашылық жолы

өңдеу
 
Ч.Чаплин

1897 жылдан мюзик-холл сахнасында, ал 19071942 жылы Ф. Карго жетекшілік еткен пантомима театрында ойнап, актерлік өнер шеберлігін жетілдірді. Әсіресе, ол мұнда мюзик-холлдың талабына орай пластика мен пантомима өнерін үздік меңгерді. Кинодағы актерлік және режисерлік өнер жолын 1914 жылы АҚШ-та бастады. Қойған фильмдерінің сценарийлерін де өзі жазды.

Бірқатар фильмдерінде (“Қаңғыбас”, “Банк”, 1915; “Тыныш көше”, “Иммигрант”, “Ит өмір”, “Иыққа!”, 1917–1918) лирикалық және комедиялық бояуды шебер шендестіре отырып, “кішкене адамның” есте қалар жиынтық бейнесін жасады. Пантомима мен комедия өнерін жан-жақты дамыта отырып, өз орнымен пайдалану арқылы “Нәресте” (1920) мен “Алтынның әлегі” (1925) фильмінде ақша билеген ортадағы қорғансыз жандардың азапты ауыр өмір-тұрмысын бейнеледі. Ол көп қиындықтардан кейін 1922 жылы “Чарлз Чаплин фильм корпорейшен” деген атпен кинофирма ұйымдастырды. “Париж қызы” фильмін (1921) қоюмен өзінің кинода психологиялық драма жасаудың шебері екенін байқатты. Әсіресе, “Пилигрим” (1922) және “Цирк” (1928) фильмінде әділетсіздік жайлаған астамшыл, қатыгез қоғамға тән өтірік пен өсекті, кертартпалық пен мешеулікті, екіжүзділік пен сатқындықты өткір сынға алды.

1931 жылы қойған “Үлкен қаланың оттары” фильмімен режиссер шығармашылығының жаңа кезеңі басталды. Осы жылдары Чарли “кішкене адамның” психологиялық мінез-күйін тереңдетіп, барынша әлеуметтік мәселелерге ден қойды.

“Жаңа кезең” (1935) фильмінде жұмысшылар еңбегін қанаушылықтың антигуманистік табиғатын ашып көрсетті. “Ұлы диктатор” (1941) фильмінде фашияттік диктатура сатиралық тұрғыда бейнеленді. Бұл фильм Чаплиннің идеялық жағынан өсу эволюциясын айқындай түсті. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін пессимистік сарында “Месье Верду” (1947) фильмін жасады. 1952 жылы АҚШ-та қойылған соңғы фильмі “Рампа оттары” кинокартинасында адамның асқақ сезімдерін паш етті. Реакциялық топтардың қудалауына ұшыраған Чаплин отбасымен Веве қаласынана (Швейцария) қоныс аударды.

Англияда “Король Нью-Йоркте” (1957) және “Гонконгтен келген граф әйелі” (1967) атты сатиралық-романтикалық кинокартиналарын қойып, суреткерлік дарын табиғатының жаңа бір қырын танытты. Оның шығарм. АҚШ-тың реалистік кино өнерінің қалыптасуына игі ықпал жасаумен қатар, дүниежүз. кинокомедияның дамуына да мол үлес қосты. 1954 жылы Халықар. Бейбітшілік сыйлығын алды.

Фильмографиясы

өңдеу

Толықметражды фильмдер

өңдеу
Жыл Атауы Ағылшынша атауы Өзге аттары Қызметі
1914 «Бүлінген Романтика» Tillie's Punctured Romance For the Love of Tillie / Marie's Millions / Tillie's Big Romance / Tillie's Nightmare актер
1917 «Тыныш көше» Easy Street актер
1918 «Иттің өмірі» A Dog's Life актер
1921 «Бала» The Kid продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1923 «Париждік әйел» A Woman of Paris продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1925 Алтын қазу The Gold Rush продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1926 Теңіз әйелі A Woman of the Sea продюсер
1928 Циркте The Circus продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1928 Жұртқа көрсету Show People
1931 Қала жарығы City Lights City Lights: A Comedy Romance in Pantomime продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер, композитор
1936 Жаңа уақыт Modern Times The Masses продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1940 Ұлы Диктатор The Great Dictator The Dictator продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1947 Месье Верду Monsieur Verdoux A Comedy of Murders / The Ladykiller продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1947 Өзегі жарқын Limelight продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1957 Нью-Йорктегі патша A King in New York продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1967 Гонконгтен келген Графиня A Countess From Hong Kong продюсер, режиссер, сценарист, актер (камео), композитор

Қысқа метражды фильмдер

өңдеу

«Keystone» студиясының фильмдері

өңдеу
Жыл Атауы Ағылшынша атауы Басқа аттары
1914 Making a Living A Busted Johnny / Troubles / Doing His Best / Take My Picture
1914 Kid Auto Races at Venice The Children’s Automobile Race / Kid’s Auto Race / The Pest
1914 Mabel’s Strange Predicament Hotel Mixup / Pajamas
1914 Between Showers Charlie and the Umbrella / The Flirts / Between Shaves / In Wrong Thunder and Lightning / A Rainy Day
1914 A Film Johnnie Charlie at the Studio / Charlie the Actor / Film Johnny / Million Dollar Job / Movie Nut
1914 Tango Tangles Charlie’s Recreation / Music Hall
1914 His Favorite Pastime The Bonehead / Charlie Is Thirsty / Charlie’s Reckless Fling / The Reckless Fling
1914 Cruel, Cruel Love Lord Helpus
1914 The Star Boarder The Fatal Lantern / The Hash-House Hero / In Love with His Landlady / The Landlady’s Pet
1914 Mabel at the Wheel His Daredevil Queen / A Hot Finish
1914 Twenty Minutes of Love Cops and Watches / He Loves Her So / Love-Friend
1914 Caught in а Cabaret Charlie the Waiter / Faking with Society / Jazz Waiter / Prime Minister Charlie / The Waiter
1914 Caught in the Rain At It Again / In the Park / Who Got Stung?
1914 Қарбалас күн A Busy Day Busy as Can Be / Lady Charlie / Militant Suffragette
1914 The Fatal Mallet Hit Him Again / The Pile Driver / The Rival Suitors
1914 Her Friend the Bandit Mabel’s Flirtation / A Thief Catcher
1914 Нокаут The Knockout Counted Out / The Pugilist
1914 Mabel’s Busy Day Charlie and the Sausages / Hot Dog Charlie / Hot Dogs / Love and Lunch
1914 Mabel’s Married Life The Squarehead / When You’re Married
1914 Laughing Gas Busy Little Dentist / The Dentist / Down and Out / Laffing Gas / Tuning His Ivories
1914 The Property Man Charlie on the Boards / Getting His Goat / Props / The Rustabout / Vamping Venus
1914 The Face on the Bar Room Floor The Ham Actor / The Ham Artist
1914 Recreation Spring Fever
1914 The Masquerader The Female Impersonator / The Female / The Perfumed Lady / The Picnic / Putting One Over
1914 His New Profession The Good for Nothing / Helping Himself
1914 The Rounders Going Down / The Love Thief / Oh, What а Night / Revelry / Tip, Tap, Toe / Two of а Kind
1914 The New Janitor The Blundering Boob / The New Porter / The Porter
1914 Those Love Pangs Busted Hearts / Oh, You Girls / The Rival Mashers
1914 Dough and Dynamite The Cook / The Doughnut Designer / The New Cook
1914 Gentlemen of Nerve Charlie at the Races / Some Nerve
1914 His Musical Career Charlie as а Piano Mover / Musical Tramps / The Piano Movers
1914 His Trysting Place Family Home / Family House / The Henpecked Spouse / His Trysting Places / The Ladies Man / Very Much Married
1914 Getting Acquainted Exchange Is No Robbery / A Fair Exchange / Hello Everybody
1914 His Prehistoric Past The Caveman / A Dream / The Hula-Hula Dance / King Charlie

«Essenay» студиясының фильмдері

өңдеу
Жыл Атауы Ағылшынша атауы Басқа аттары
1915 His New Job Charlie’s New Job
1915 A Night Out Champagne Charlie / Charlie’s Drunken Daze / Charlie’s Night Out / His Night Out
1915 Чемпион The Champion Battling Charlie / Champion Charlie / Charlie the Champion
1915 Бақшада In the Park Charlie in the Park / Charlie on the Spree
1915 A Jitney Elopement Charlie’s Elopement / Married in Haste
1915 Қаңғыбас The Tramp Charlie on the Farm / Charlie the Hobo / Charlie the Tramp
1915 By the Sea Charlie by the Sea / Charlie’s Day Out
1915 Жұмыс Work Charlie at Work / Charlie the Decorator / Only а Working Man / The Paperhanger / The Plumber
1915 Әйел A Woman Charlie the Perfect Lady / The Perfect Lady
1915 Банк The Bank Charlie Detective / Charlie at the Bank / Charlie in the Bank
1915 Shanghaied Charlie Shanghaied / Charlie on the Ocean / Charlie the Sailor
1915 A Night in the Show Charlie at the Show / A Night at the Show
1915 Charlie Chaplin’s Burlesque on Carmen Burlesque on Carmen
1916 Сақшы Police Charlie in the Police / Charlie the Burglar / Housebreaker
1916 The Essanay-Chaplin Revue The Chaplin Revue of 1916
1918 Triple Trouble Charlie’s Triple Trouble

«Mutual» студиясының фильмдері

өңдеу
Жыл Атауы Ағылшынша атауы Басқа аттары
1916 Шарлаушы The Floorwalker Shop / The Store
1916 Өрт сөндіруші The Fireman The Fiery Circle / A Gallant Fireman
1916 Сергелдең The Vagabond Gipsy Life
1916 Бір тәңертең One A.M. Solo
1916 Граф The Count Almost а Gentleman
1916 Ломбард The Pawnshop At the Sign of the Dollar / High and Low Finance
1916 Экран артында Behind the Screen The Pride of Hollywood
1916 Сырғанақ The Rink Rolling Around / Waiter
1917 Тыныш көше Easy Street
1917 Ем The Cure The Water Cure
1917 Иммигрант The Immigrant Broke / Hello U.S.A. / A Modern Columbus / The New World
1917 Тәуекелші The Adventurer

Эпизоттық рөлдері

өңдеу
Жыл Атауы Ағылшынша атауы Рөл
1915 Қайта туылу His Regeneration
1921 Бұрағыш The Nut
1923 Рухын сату Souls For Sale
1923 Голливуд Hollywood

Дереккөздер

өңдеу


Әдебиеттер

өңдеу
  • Стефен Вейсман. Чарли Чаплин: История великого комика немого кино — Мәскеу: ЭКСМО, 2010. — ISBN 978-5-699-40883-2.
  • Лита Грей Чаплин. Моя жизнь с Чаплином: Интимные воспоминания — Мәскеу: «Альпина Нон-фикшн», 2009. — ISBN 978-5-9167-1037-3.
  • Чаплин Ч. С. Моя биография. Ағылш. аудару З. Гинзбург. — М.: «Вагриус», 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
  • Кукаркин А. В. Чарли Чаплин. 2-е изд., дораб. и доп. — М.: «Искусство», 1988. — 287 с.
  • Садуль Ж. Чарли Чаплин. Пер. с франц. — М.: «Искусство», 1981. — 209 с.

Сыртқы сілтемелер

өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Charlie Chaplin