Чжу Юаньчжан

Чжу Юаньчжан, Тайцзу (1328, Аньхой провинциясы – 1398, Нанкин) - қытай императоры, Мин әулетінің негізін қалаушы (1368–1398). Жастай жетіп қалып, будда дінін қабылдаған. 1354-ші жылы Янцзы өзенінде әскери флот жасақтап, моңғол әскерлеріне қарсы шайқастарда үлкен табыстарға жетті. 1354–1356-шы жылы Сучжоу, Ханьчжоу қалаларын және Орталық Қытайды моңғолдардан толық азат етті. Чжу Юаньчжанның күшеюіне "Ақ лотос" ұйымы жетекшілік ететін "қызыл орамалды әскерлер" жасақтарының оған келіп қосылуы себеп болды. Оның әскери күштері 1368-ші жылы елді моңғол басқыншыларынан толық азат етті. Моңғолдық Юань әулетінің билігі құлатылып, Чжу Юаньчжан оңтүстік астана Интянь (Нанкин) қаласында таққа отырды. ол дәстүр бойынша Тай-цзу деген императорлық атты иеленіп, билік еткен дәуірін Хун У деп атап, Мин әулетінің негізін салды (Мин "жарық" пен "от" деген мағынаны білдіреді). 1382–1387-ші жылы елді біріктіруді аяқтаған ол бағынышты жерлердегі ауыл шығысын бақылау үшін арнайы басқарма құрды. Билікті барынша орталықтандыру және мемлекет басшысының жеке билігін күшейту мақсатында басқару аппаратына бірқатар өзгертулер енгізді. Чжу Юаньчжан өз басы білімді адам болды, қытайлық тарихи және философиялық дәстүрлерді өте жақсы меңгерді. Ол мемлекет қызметкерлерді императорға шексіз бағындыру мақсатымен 1382-ші жылы үш сатылы емтихан жүйесін енгізді. Бұл жүйе Қытайда 20-шы ғасырдың басына дейін сақталды. Бұл тәртіп жүйесін кейіннен абсолюттік тәртіпке негізделген Еуропа қоғамы да өзіне үлгі етіп алды. Чжу Юаньчжан өзіне бағынышты әкімдерді өте қатал ұстап, 40 мыңға жүық шенеунік қуғын-сүргін көрді. Елдегі ірі жекеменшік иелері азайтылды. Кейбір жерлер мемлекет меншігіне алынып, кейбірі шаруалардың меншігіне берілді. Барлық егістікке жарамды жерлер ондағы халқымен салық жүйесіне тартылды. 1370-ші жылы осы мақсатты жүзеге асыру үшін халық санағы жүргізілді. 1381-ші жылы бұл жүйеге салық пен еңбек міндеткерлігін реттеуге бағытталған өзгерістер енгізді. Сонымен бірге халыққа қарсы қатаң жазалау саясатын жүргізді. Ол өлген соң мұрагерлері арасында тақ үшін өзара күрес басталды.

Дереккөздер

Қазақстан ұлттық энциклопедия. 9 том. Алматы, 2007.