Янцзы

Янцзы
қыт. 长江
	; Өзеннің ағысы Нанкиннің тұсында
Сипаттамасы
Ұзындығы	6300 км
Су алабының; ауданы	1808500 км²
Су алабы	Шығыс Қытай теңізі
Өзендердің ; су алабы	Янцзы су алабы
Су шығыны	31900 м³/с
Бастауы
• Орналасқан жері	Тибет
• Биіктігі	5170 м
• Координаттары	32°36′14″ с. е. 90°53′46″ ш. б. / 32.60389° с. е. 90.89611° ш. б. (G) (O) (Я) (T)
Сағасы	Шығыс Қытай теңізі
• Орналасқан жері	Шаңхай мен Цзянсу
• Координаттары	31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. (G) (O) (Я) (T)
Еңістігі	0 м/км
Орналасуы
Ел	Қытай

Янцзы, Чаңжиаң (қыт. дәст. 長江, жеңіл. 长江, пінин: Cháng Jiāng, сөзбе-сөз: «ұзын өзен»^[1]; төменгі ағысындағы тарихи атауы — қыт. дәст. 揚子江, жеңіл. 扬子江, пінин: Yángzǐ Jiāng) — Еуразиядағы ең ұзын және мол сулы, әлемдегі үшінші ең ұзын өзен^[2]. Қытайдың аумағымен ағады^[3].

Географиялық сипаттамасы

Ұзындығы 5800 км, су жиналатын алабының аумағы 1808,5 мың км².

Бастауын Тибет таулы қыратының орталық бөлігіндегі 5500 метр биіктіктегі Тангла және Кукушили жоталарындағы мұздықтардан алып, Шығыс Қытай теңізіне атырау жасап (ауданы 80 мың км²) құяды.

Янцзы аңғар, арна және ағын ерекшеліктеріне қарай 3 бөлікке бөлінеді:

жоғарғы ағысы – бастауынан Ибинь қаласына дейін (2700 км),
орта ағысы – Ичан қаласына дейін (1020 км)
төмен ағысы – атырауына дейін (2080 км).

Янцзы өзенінің алабы.

Жоғары ағысында терең, тар шатқалмен су құлама жасап ағады, еңісі 5 мың метрден асады.

Орта ағысы қырқалы Сычуань қазаншұңқыры және қатпарлы жоталар үстімен өтеді, еңісі 251 метр, орташа ені 300 – 600 метр, шатқалдардағы тереңдігі 80 – 110 мтр, ағыс жылдамдығы 5 – 7 м/с.

Төмен ағысы аллювийлік Цзянхань және Солтүстік Қытай жазығының оңтүстік бөлігімен ағады. Еңісі 80 метр, орташа ені 600 метрден 2 км-ге дейін, ағыс жылдамдығы 1 м/с. Ірі салалары Ялунцзян, Миньцзян, Цзялинцзян, Ханьшуй (Цзюйхэ). Оң жақ жағалауындағы Дунтинху, Поянху көлдері өзеннің су ағысын реттеп отырады. Орташа су ағымы 34 мың м³/с; су режимі муссондық; жазда су деңгейінің ауытқу шегі жазық бөлігінде 10 метрге дейін көтеріледі. Янцзы және оның салаларында су тасқынынан қорғану үшін ұзындығы 2,7 мың км-дей көтерме бөгеттер (дамбылар) тұрғызылған. Өзеннің тек жоғары бөлігі ғана қатады, 2850 км бойы кеме жүзеді. Төмен бөлігі Ұлы каналмен жалғастырылған. Теңіз суының көтерілуі сағасынан 700 км-ге дейін таралады. Янцзы жыл сайын 280 – 300 миллион тонна тасындылар мен тосқындарды шайып әкетеді. Егістік (негізінен күріш алабы) суаруға пайдаланылады. Янцзы – Қытайдың басты су магистралі. Алабындағы су жолының жалпы ұзындығы 17 мың км. Өзен бойында Нанкин, Ухань, Чунцин, Чэнду, т. б. өнеркәсіп орталықтары, атырауында Шаңхай қаласы орналасқан^[4]^[5]^[6].

Тармақтары

Янцзы тармағында 700 өзен бар. Ең ірілері:

Орта айлық су шығыны (64 жылдың мәліметтері бойынша)

Янцзы өзеніндегі ірі қалалар

Суреттер


Янцзы Нанкин қаласының тұсында			Таңгула мұздықтары өзен қайнар көзі болып табылады

Сілтемелер

Нанкин

Дереккөздер

↑ Schuessler, Axel (2006), ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Abc Chinese Dictionary Series, University of Hawaii Press, p. 306, ISBN 0824829751, http://books.google.com/books?id=nIvqAC7FNBQC&pg=PA306
↑ (қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме) (қыт.)(қолжетпейтін сілтеме) Accessed 2010-09-10
↑ "Yangtze River" (in en). Brittanica. https://www.britannica.com/place/Yangtze-River. Retrieved 2024-04-15.
↑ Three Gorges Dam, China : Image of the Day. earthobservatory.nasa.gov. Тексерілді, 3 қараша 2009.
↑ International Rivers, Three Gorges Dam profile Мұрағатталған 20 сәуірдің 2009 жылы., Accessed тамыз 3, 2009
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том

[1] Schuessler, Axel (2006), ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Abc Chinese Dictionary Series, University of Hawaii Press, p. 306, ISBN 0824829751, http://books.google.com/books?id=nIvqAC7FNBQC&pg=PA306

[2] (қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме)(қолжетпейтін сілтеме) (қыт.)(қолжетпейтін сілтеме) Accessed 2010-09-10

[3] "Yangtze River" (in en). Brittanica. https://www.britannica.com/place/Yangtze-River. Retrieved 2024-04-15.

[4] Three Gorges Dam, China : Image of the Day. earthobservatory.nasa.gov. Тексерілді, 3 қараша 2009.

[5] International Rivers, Three Gorges Dam profile Мұрағатталған 20 сәуірдің 2009 жылы., Accessed тамыз 3, 2009

[6] «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Янцзы
қыт. 长江
Өзеннің ағысы Нанкиннің тұсында
Сипаттамасы
Ұзындығы	6300 км
Су алабының ауданы	1808500 км²
Су алабы	Шығыс Қытай теңізі
Өзендердің су алабы	Янцзы су алабы
Су шығыны	31900 м³/с
Бастауы
• Орналасқан жері	Тибет
• Биіктігі	5170 м
• Координаттары	32°36′14″ с. е. 90°53′46″ ш. б. / 32.60389° с. е. 90.89611° ш. б. / 32.60389; 90.89611 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Сағасы	Шығыс Қытай теңізі
• Орналасқан жері	Шаңхай мен Цзянсу
• Координаттары	31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. / 31.39361; 121.98306 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 31°23′37″ с. е. 121°58′59″ ш. б. / 31.39361° с. е. 121.98306° ш. б. / 31.39361; 121.98306 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Еңістігі	0 м/км
Орналасуы

Ел	Қытай