Чин (халық)
Чин (өз атауы - чиндер, куки-чиндер) — куки-чин кіші тобына кіретін халық, сонымен қатар негізгі этникалық топқа жақын халықтар кіреді: тхадо, тиддим, фалам, каннеле.[1] Жалпы саны 1 млн. адам. Негізгі елдері: Мьянма – 880 мың адам, Үндістан – 120 мың адам.[2]
| Чин | |
| чиндер, куки-чиндер | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Мьянма |
800 000 |
 Үндістан |
120 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
өңдеуТілі - чин тілі, тибет-бирман тілдерінің куки-чин-нага тармағының куки-чин тобын құрайды.[3]
Діні
өңдеуЧиндер негізінен христиандар, олардың арасында протестанттар, әсіресе баптистер басым. Кейбір жекелеген өкілдері Манаса руының ұрпақтары екендіктерін айтып, иудаизмді ұстана бастады.[4]
Тарихы
өңдеу.jpg)
Чиндер Мьянмаға солтүстіктен, қазіргі Мьянманың ата-бабаларынан бұрын келген. XII-XVII ғасырларда фалам мен канпелелерді Батыс Мьянманың шалғай таулы аймақтарына қуып жіберді. Чин Үндістанға Мьянмадан Чин және Аракан таулары арқылы келді.
Кәсібі
өңдеуДәстүрлі кәсібі – егін шаруашылығы (күріш, бұршақ, көкөністер), алқаптарда бау-бақша (цитрустық жемістер), аңшылық және орман шаруашылығы (шайыр жинау, ағаш өңдеу және т.б.) дамыған. Суармалы егістік алқаптары пайда болады. Мал шаруашылығы мен қолөнер нашар дамыған, қолмен көрпе тоқиды.[5]
Тұрмыс салты
өңдеуҮнді чиндері автократиялық құрылыммен сипатталды, мұрагерлік сипаттағы ауыл көсемдері қауымдық жерлерге ие болды. Неке патрилокальды, ұлдары үйлену тойынан кейін бір мұрагерден басқасы көшіп кетеді. Бұрынғы нанымдар бойынша әйелдер беттеріне ұсқынсыз тыртық жасауға мәжбүр болған. 12-14 жасар тайпа қыздарының беттері татуировкамен жабылған, оны қолдану процесі өте ауыр және бірнеше күн болды. Олар сондай-ақ теріні қатты тартатын үлкен сырғалар таққан. Аңыз бойынша, қыздардың кейпін өзгерту дәстүрі ерте заманда үлкендер патша жас қыздарды ұрлап алып, күңдік етеді деп қорқатын кезде туған. Әдет-ғұрыптары 1960 жылдарға дейін сақталып, үкімет араласып, тыйым салған.[6] Чиндардың зираттары тас табыттардың шағын шоғырына ұқсайды, олардың астына өлгендердің күлі салынған қазандар қойылады.[7]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуАуылдары тау бөктерінде орналасқан, дәстүрлі тұрғын үйдің алдыңғы қабырғасы қадаларда, артқы жағы еңіске тіреледі. Үйдің алдында ағаштан жасалған алаңқай, кейде ошақ пен шатыр бар.
Дәстүрлі киімдері
өңдеуЕрлердің дәстүрлі киімдері – қысқа белдемше немесе денені орайтын мата, сөмке, басын орамалмен байлайды, қазіргілері – шалбар, күртеше, мерекеде оң иығына жамылғы шекпен. Еуропалық костюм кең тарауда. Әйелдер киімі - Мьянмадағы, Үндістандағы сияқты қысқа белдемше, әдетте қара, ақ түсті жейделер, күртелер, көптеген зергерлік бұйымдар.[8]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуТағамның негізі - көкөніс қосылған күріш, жүгері, тары, бұршақ, тәтті картоп және асқабақ. Апельсиндер, лимондар және басқа цитрустық жемістер, манголар және банандар тұтынады. Сиыр еті, шошқа еті, құс еті, балық, әсіресе кептірілген балық пайдаланады.[9]
Сілтеме
өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Чин (халық)
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Чин халқы. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Чин. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Чин. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Чин. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Чин халқының қыздары ұрланбауы үшін беттеріне бұрмаланған татуировка жасайды.. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ Мьянманың таңғажайып жабайы тайпалары. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 627. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Чин халқы. Тексерілді, 15 желтоқсан 2024.