Шаншарлар

Шаншарлар (лат. Parasitica) - парафетикалық жарғақ қанаттылар инфраотряды, негізінен ұсақ және микроскопиялық жәндіктердің 100 000-нан астам түрін біріктіретін сабақшақұрсақтылар кіші отряды. Олар негізінен басқа жануарлардың (басқа буынаяқтылардың) паразитоидтары. Олардың көпшілігі, мысалы, Braconidae тұқымдасы және трихограммалар адамдарға пайдалы, өйткені олар ауылшаруашылық зиянкестерінің санын реттейді.

Сипаттамасы

Шаншарлар осадан қарағанда шаққыш инесінің болмай, оның орнына жұмыртқа салғышымен ерекшеленеді. Дегенмен, ағылшын әдебиетінде шаншарларды паразиттік осалар деп атайды (ағылш. Parasitic Wasp). Шаншарлар жұмыртқа салғышының көмегімен құрбандарының дернәсілдердің (жұлдызқұрттар) денесіне немесе жұмыртқаларына жұмыртқа салады. Құрбандары көбінесе ірі жәндіктер, көбелек жұлдызқұрттары, қоңыздардың дернәсілдері және басқа да буынаяқтылар, соның ішінде өрмекшілердің кейбір түрлері. Шаншар әдетте құрбанының үстінде тұрып (атқа мінген шабандоз сияқты, демек, аты да) жұмыртқа салғышын енгізеді. Шаншар дернәсілдерін құрбанның ішіне енгізіп, олардың ұлпалары және мүшелерімен қоректеніп, біртіндеп өлтіреді. Ихневмоноид шаншарлар үлкен тұқымдасы Megarhyssa туысының түрлері ағаш діңіне енгізу үшін қолданатын ұзындығы бірнеше сантиметр болатын жұқа жұмыртқа салғышқа ие.

Паразиттік жарғақ қанаттылардың түрлі паразиттік әдістерімен ерекшеленетін бірнеше топтары бар.

• Эктопаразиттер, әдетте, жемістер, галлдар, сүректер ішінде дамып жатқан, жасырын өмір сүргіш иелерін жұқтырады, сондықтан олардың жемтігін парализаваттап, жұмыртқаларын сыртында қалдырады.
• Эндопаразиттер құрбанының ішіне жұмыртқа салады, сонда олардың дернәсілдері ұзақ дамиды.
• Жоғарғы паразиттер (паразиттердің паразиттері немесе гиперпаразиттер) басқа паразиттерді жұқтырады (жарғақ қанаттылар немесе қосқанаттылар). Өте сирек кездеседі, бірақ сонымен бірге 3-ші және 4-ретті суперпаразиттер де бар.

Жұмыртқа салғыш функциясы кейбір осаларда (Dryinidae, Chrysididae, Sapygidae), сондай-ақ Orosidae-де сақталды.

Суреттер

• 
  Самка Evanioidea с длинным яйцекладом.
• 
  Peristenus digoneutis
• 
• 

Әдебиет

• Викторов Г. А. Экология паразитов-энтомофагов. — М., 1976. — 152 с.
• Козлов М. А. Основные типы специализации наездников (Hymenoptera, Parasitica) к хозяевам. — В кн.: Хозяино-паразитные отношения. — Л.: Наука, 1972. — С. 5—17.
• Тобиас В. И. Становление и развитие способности парализовать жертву у наездников и ос (Hymenoptera, Apocrita) // Энтомологическое обозрение. — Т. 55, № 2. — С. 308—310.
• Whitfield J. B. Phylogeny and evolution of host-parasitoid interactions in Hymenoptera // Annual Review of Entomology. — 1998. — Vol. 43. — P. 129—151.