Шан (халық)
Шан (тхай ньо) — Мьянма, Тайланд және Лаостың солтүстік-шығысындағы тай тобының халқы.[1] Жалпы саны 4,6 миллион адам.(2017).[2] Басқа қоныстанған елдер: Таиланд – 65 мың адам, Лаос – 15 мың адам.[3]
| тхай ньо | |
| Шан | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
4,6 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Мьянма |
4,5 млн. |
 Тайланд |
65 000 |
 Лаос |
15 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі өңдеу
Діні өңдеу
Тарихы өңдеу
Шандардың ата-бабалары Үндіқытайда біздің эрамызға дейінгі 1-мыңжылдықтың соңы – біздің заманымыздың 1-мың жылдығының басында пайда болды. VII ғасырда олар Орталық Мьянма, Солтүстік Сиам және Аракан жағалауында үстемдік еткен XIII ғасырда өркендеген Мьянмаудың алғашқы мемлекеттік құрылымын құрды. XVI-ғасырда Мьянмау бірнеше соғысушы князьдіктерге ыдырап кетті.
1947 жылы Шань автономиясын (ұлттық Шань мемлекеті) алды. Ел 1962 жылдан бері әскерилердің бақылауында. 2008 жылдың сәуірінде Мьянманың жаңа конституциясын Мемлекеттік кеңес жариялады. Бұл конституцияға сәйкес, Мьянма парламентіндегі орынның төрттен бірі әскерилерге берілген. Бұл өлкенің көтерілісшілері әлі күнге дейін ұлттық автономия мен өздерінің мойындалмаған Шан мемлекеті үшін ұзақ мерзімді күрес жүргізіп келеді.[6]
Кәсібі өңдеу
Дәстүрлі кәсібі – егіншілік, (негізгі дақыл – күріш, сонымен қатар жүгері, картоп, бидай, жержаңғақ, шай, қант қамысы, бау-бақша және көкөніс дақылдары), мал шаруашылығы (құс шаруашылығы, ірі қара мал, шошқа, піл, жылқы), балық аулау, аңшылық. Қолөнерден ерлер арасында – ұсталық, зергерлік және лак жасау, қару-жарақ жасау, ағаш және бамбук өңдеу, әйелдер арасында – тоқу, кесте тігу, өру дамыған.[7]
Өмір салты өңдеу
Шан ауылдары үлкен, бірнеше жүздеген үйлер бар. Тұрғын үйлері қадаларға орналасқан, еденнің астында қора немесе шеберхана бар. Үйдің ішінде ошақ бар. Үйлер әдетте екі қабатты, кітапханаға арналған арнайы бөлмелер, діни рәсімдерде қолданылатын музыкалық аспаптар бар.
Әйелдер киімі - саронг тәрізді белдемше, жұқа күрте және корсет-бодис, ерлер – белдігі тігілген кең шалбар, күртеше, сәлде. Ерлер білезік киеді, әйелдер білезік, сырғалар, кеудеге арналған әшекейлер тағады. Татуировка жиі кездеседі (айдаһарлар және басқа жануарлар).
Дереккөздер өңдеу
- ↑ ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ https://sanstv.ru/dict/%D1%88%D0%B0%D0%BD%20(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4) Мұрағатталған 12 қаңтардың 2023 жылы.
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4690414 Мұрағатталған 12 қаңтардың 2023 жылы.
- ↑ Современная энциклопедия ШАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/12478-%D0%A8%D0%90%D0%9D
- ↑ Шан https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1196924
- ↑ Шан https://megabook.ru/article/%D0%A8%D0%B0%D0%BD%20(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)
- ↑ Шан. Государство, которого нет https://dzen.ru/a/WkymLak29Dj67l6V
- ↑ a b народы мира / Шан http://www.etnolog.ru/people.php?id=SHAN