Шаржау Әбдірұлы

Шаржау Әбдірұлы Әбдіров (20 желтоқсан 1933 — 3 шілде 1997) — кеңестік, қарақалпақ микробиолог-ғалым, алапеске қарсы күрес, сондай-ақ Арал аймағының экология мәселелері саласындағы маманы, Нүкіс мемлекеттік университетінің бірінші ректоры, академик, Өзбекстан Ғылым академиясының вице-президенті.

Шаржау Әбдірұлы Әбдіров
Шаржау әйелімен бірге
Туған күні	20 желтоқсан 1933 (1933-12-20)
Туған жері	Қараөзек, Қарақалпақстан АКСР, РКФСР
Қайтыс болған күні	3 шілде 1997 (1997-07-03) (63 жас)
Қайтыс болған жері	Нүкіс, Өзбекстан
Азаматтығы	КСРО  Өзбекстан
Ғылыми аясы	микробиология
Альма-матер	Ташкент мемлекеттік медицина институты
Несімен белгілі	микробиолог-ғалым

Өмірбаяны

Шаржау Әбдірұлы Әбдіров Қараөзек ауылында қызметкердің отбасында дүниеге келген. 1955-ші жылы Ташкент мемлекеттік медицина институтының санитарлы-гигиеналық факультетін бітірген. Қарақалпақстанда микробиология ғылымының негізін салушы бола отырып, 1961 жылы осы мамандық бойынша кандидаттық, 1972 жылы докторлық диссертация қорғады.

1961-ші жылдан бастап ғылыми мекемелерде түрлі жауапты қызметтерде болды. 1969–1976-шы жылдары Қарақалпақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі болып, денсаулық сақтау мекемелерінің жұмысын жақсартуға, олардың материалдық-техникалық базасын нығайтуға, жаңа ауруханалар салуға көп күш салып, еңбек етті.

1976-шы жылдан бастап Шаржау Әбдіров тоғыз жыл Нүкіс мемлекеттік университетінің ректоры болып, кейін республикаға танымал болған талантты кадрларды тәрбиелеуге зор үлес қосты.

1985–1996-шы жылдары Өзбекстан Ғылым Академиясының Жаратылыстану ғылымдары институтында, Алапес ауруының ғылыми-зерттеу институтында басшылық қызметтерде болды, осы Академияның эксперименталдық және клиникалық медицина институты Қарақалпақстан бөлімінің директоры болып жұмыс істеді.

1995-ші жылы Өзбекстан Республикасы Ұлы Мәжілісінде қоршаған ортаны және табиғатты қорғау комитетінің төрағасы болып сайланды. 1996-шы жылдан бастап Өзбекстан Ғылым академиясының вице-президенті, осы Академияның Қарақалпақстан бөлімі төралқасының төрағасы болды.

Ол 1997-ші жылы 3-ші шілдеде 64 жасында шығармашылық күш-қуаты қайнаған шағында дүниеден өтті.

Ісі

“

Н.Н. Жуков-Вережников (Медицина ғылымдары академиясының академигі, КСРО-дағы иммунологиялық бағыттың негізін қалаушы): Ш.Ә. Әбдіров тұжырымдамалары, үлкен көлемді деректік материалдарға, ғылымдағы жаңа сөзге, денсаулық сақтау тәжірибесіне жетістіктерді енгізудегі үдеменің қуатты қозғалтқышына негізделген

”

Әбдіров Қарақалпақстан микробиология ғылымының негізін салушы. Оның ғылыми қызметі Өзбекстан Ғылым академиясы Қарақалпақстан бөлімінің қабырғасында басталып, 1962 жылы микробиологиялық лаборатория ұйымдастырды. Білімі бойынша дәрігер Ш.А. Әбдіров Қарақалпақстан Республикасында микробиология, иммунология және генетика саласындағы көпсалалы жалпы теориялық зерттеулердің негізін салушы болды. Су қоймаларының санитарлық-биологиялық жағдайына байланысты академиялық мәселелер шеңберінде залалсыз микробтардың рөлін зерттеуден бастап, Ш.А. Әбдіров генетикалық деңгейде адам ағзасының залалды микробактериялармен қарым-қатынасының мәселелері бойынша ауқымды зерттеулер ұйымдастырады. Заманауи биологиялық әдістерді қолдана отырып, ол басқа қызметкерлермен бірге су қоймаларының жалпы сипаттамаларын зерттеу, антропогендік әсердегі су қоймаларының биологиялық өзін-өзі тазарту механизмдерін ұғыну бойынша көптеген жұмыстарды атқарды.

“

С.Н. Румянцев (Медицина ғылымдары академиясының академигі, жетекші иммунолог): «Ш.Ә.Әбдіровтің идеялары иммуногенетиканың дамуына лайықты үлес қосты, ғалымдардың үлкен тобына серпін мен ойға азық болды»

”

Өзбекстан тері-венерология ғылыми-зерттеу институты филиалының директоры бола тұрып, Ш.Ә. Әбдіров паразиттік аурулардың, әсіресе алапес, туберкулез, тырысқақ сияқты өзіндік аурулардың иммуногенетика мәселелерін зерттеудің кешенді бағдарламасын жасады.

Ш.Ә. Әбдіров 1987 жылы Өзбекстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне қарасты Қарақалпақ клиникалық-эксперименталдық медицина ғылыми-зерттеу институтын ұйымдастыруға белсене атсалысты, қазіргі кезде Арал өңірінің экологиялық және медициналы-биологиялық мәселелері бойынша ең ірі үйлестіруші аймақтық орталығы болып табылады.

“

В.Ф. Шубин, Ю.В. Первухин: "Ш. Әбдіров жүргізген және оның еңбектерінде жинақталған иммуногенетикалық зерттеулер отандық және шетелдік лепрологиядағы елеулі оқиға болып табылады. Оның идеясы ғалымдарды жақын болашақта зерттеудің ең маңызды және келешегі бар бағыттарға бағыттайды".

”

Оның ғалым ретіндегі таланты педагогикалық және ұйымдастырушылық қызметімен тамаша үйлесті. Әсіресе 1976-1985 жылдары аймақта бірінші Нүкіс мемлекеттік университетін басқарғанда, оның басшылығымен нағыз кадрлардың ұстаханасына айналған кезде айқын көрінді. Оның ұдайы назарында білікті мамандар даярлау мәселесі тұрды. «Микробиология» мамандығы бойынша 30-дан астам дипломант дайындады. Оның жетекшілігімен 7 адам кандидаттық диссертация қорғады, 4 докторлық диссертацияға ғылыми кеңесші болды.

Ш. Әбдіровтың ғылыми және ғылыми-педагогикалық қызметі шамамен 35 жылды құрайды. Осы уақыт ішінде 130-дан астам ғылыми еңбектер, оның ішінде 14 монография, 6 әдістемелік нұсқау шығарды.

Ол соңғы 5 жыл бойы Ұлы Мәжілістің Экология жөніндегі мемлекеттік комитетін басқарды, Өзбекстан Республикасы Ғылым академиясы Қарақалпақстан бөлімшесінің төрағасы болды.

Ш.Әбдіров Қарақалпақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 8, 9, 10, 12-шақырылымдары депутаты ретінде қоғамдық-саяси жұмыстарға белсене араласып, Қоршаған ортаны және табиғатты қорғау комитетін басқарып, Арал теңізі жағалауы тұрғындарының экология мәселелері мен әлеуметтік-экологиялық мәселелерін шешу жөніндегі заңнамалық актілері Қарақалпақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік дамуына зор үлес қосты. Өзбекстан Республикасы және Қарақалпақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты.

1994 жылдан бастап медициналық зерттеулер мен медициналық іс-шараларды ұйымдастырудан басқа, Өзбекстан Республикасы Ұлы Мәжілістің депутаты ретінде қоршаған орта және табиғатты қорғау комитетін басқарды, экология және Қарақалпақстан тұрғындарының мәселелерін шешу бойынша заңнамалық актілерді дайындауға белсенді қатысты.

Нүкісте Қарақалпақ мемлекеттік университетінің ғимаратынан басталатын көше, сондай-ақ «Меруерт» қайырымдылық ғылыми-мәдени қоры оның есімімен аталды.

Ғылыми еңбектері

1959 жылы

1. Характеристика сапрофитных нейсерий человека. - Нукус, Каракалпакгосиздат., 1959. - 23.
2. Neisseria mucosus и процессы слизеобразования в группе нейсерий // Изв. АН УзССР. Сер. мед. - 1959. №2. с. 50-56
3. Пигментообразование у нейсерий // Медиц.журн. Узбекистана. - 1959. №5. с. 44-48
4. Серологическая характеристика сапрофитных нейсерий // Мед.журн. Узбекистана. - 1959. №7. с. 44-49

1960 жылы

1. Характеристика сапрофитных нейсерий человека. Автореферат кандидатской диссертации. - Ташкент, 1960. 17 с.

1961 жылы

1. Дифференциация сапрофитных нейсерий // сб. научных трудов Ташкентского мед.ин-та. - Ташкент, 1961. Т.1. с. 253-258

1962 жылы

1. Микрофлора внутричерепных абсцессов // Мед.журн.Узбекистана. - 1962. №8 с. 57-62. Совместно с К.Д. Миразизовым, В.И. Рахимовой, П.Ф. Самсоновым, Ш.Н. Халтаевым.
2. Некоторые особенности эпидемиологии острых желудочно-кишечных инфекций в Каракалпакской АССР (1950-1961 гг.) // Вестник Каракалпакского филиала АН УзССР. - 1962. №4. с. 33-38. Совместно с З.В. Скребеньковой

1963 жылы

1. К вопросу организации борьбы с лепрой в Каракалпакской АССР // Межреспубликанской конференции по вопросам профилактики, лечения, диспансерного обслуживания больных лепрой. Тезис докл. - Астрахань, 1963. с. 3-5. Совместно с Н.Д. Каданцевым.

1965 жылы

1. Макау кеселин емлеуге болады. - Нукус: Каракалпакстан, 1965. с. 25
2. Микробиологическая и гидрохимическая характеристика некоторых водоисточников правобережья дельты Амударьи (Сообщение №1) // Вестник Каракалпакского филиала АН УзССР - 1965. №4. с. 33-41. Совместно с Л.Г. Константиновой, Н.С. Сагидуллаевым

1966 жылы

1. Микробиологическая и гидрохимическая характеристика некоторых водоисточников правобережья Низовьев дельты Амударьи (Сообщение №21) // Вестник Каракалпакского филиала АН УзССР - 1966. с. 40-46. Совместно с Н.С. Сагидуллаевым, Л.Г. Константиновой
2. Санитарно-бактериологическая характеристика некоторых водоисточников дельты Аму-Дарьи // Вестник Каракалпакского филиала АН УзССР. - 1966. №3. с. 38-42
3. Микробиологическая характеристика водоисточников левобережья дельты Амударьи // Вестник Каракалпакского филиала АН УзССР - 1966. №2. с. 36-40

1967 жылы

1. Значение активной модификации реакции связывания комплемента для диагностики лепры // Материалы юбилейной конференции. - Ташкент, 1967. с. 57-58
2. Состояние и перспективы борьбы с лепрой в Каракалпакской АССР // Тезисы докл. лепрологов и дермато-венерологов ККАССР. - Нукус, 1967. с. 3-4. Совместно с Р.А. Бабаназаровым, Н.Д. Каданцевым.
3. Состояние и перспективы научных работ по лепре // Там же. - с. 2-3
4. Амбулаторное лечение больных лепрой в УзССР // Там же. - с. 3-4. Совместно с Н.Н. Ивановой, Г.Н. Чучелиным, В.С. Сайфутдиновой.
5. К вопросу амбулаторного лечения больных лепрой в Каракалпакской АССР // Там же. - с. 4-5. Совместно с Н.И. Ивановой, В.С. Сайфутдиновой, Г.Н. Чучелиным.
6. Применение культуры клеток с целью выращивания микробактерий лепры // Там же. - с. 14-15

1968 жылы

1. Вопросы культивирования возбудителя лепры человека и крыс. - Нукус: Каракалпакия, 1968. 84 с.
2. К вопросу изучения эффективности амбулаторного лечения больных лепрой в УзССР // Матер. науч.-практ. конф. лепрологов КК АССР. - Нукус. 1968. с. 20-24. Совместно с Н.Н. Ивановой, Г.Н. Чучелиным, С.С. Сайфутдиновой

Дереккөздер

1. Газета «Вести Каракалпакстана» № 54 (16188) 5 июля 1997 г.
2. Абдиров Чаржау // Академия наук Узбекской ССР. - 1983. - с. 505
3. Ким А. Жас илимпаз // "Жас Ленинши". 1960 / 14 окт. № 83 с. 4
4. Молодой медик // Редакция газеты "Медик". 1960. 21 окт. №16. с. 1
5. Шарманов Т.Ш. О почетных членах общества микробиологов и эпидемиологов Казахстана (о Абдирове Ч.). Докл. Научн. Конф., посвящ. 150-летию со дня рождения Пастера. Алма-Ата, 1973. с. 6
6. Бекбасов А. Талант, отданный науке // Советская Каракалпакия. 1979. с. 6
7. Бекбасов Б., Константинова Л.Г. Признание заслуг ученых автономной республики // Вестн. КК ФАН АН УзССР. 1979. №4. с. 106-107
8. Дни науки в НГУ // Редакция газеты "Советская Каракалпакия". 1979. 18 мая. с. 4
9. Мусабаев И.К. Тяжелый недуг побежден // Правда Востока. 1981. 25 окт.
10. О работе чл.кор. АН УзССР Ч. Абдирова по лепре.
11. Константинова Л.Г. 50 лет Ч.А. Абдирову // Вестн. КК ФАН АН УзССР. 1983. №4. с. 92-94
12. Ещанов Т.Б. , Константинова Л.Г. Илим шынларына паруаз / Нукус университети, 1983, 23 дек. №39. с. 2
13. Дербенева Ф. Из плеяды энтузиастов // Советская Каракалпакия. 1983. 21 дек. с. 4
14. Бржеский Б. Ауыл академиги // "Знамя труда". 1984. 6 сент. с. 4
15. Абдиров Чаржау Абдирович (К 50-летию со дня рождения) // Редкол. журн. "Вестн. дерматологии и венерологии". М.: Медицина. 1984. №9. с. 39
16. Чаржау Абдирович Абдиров (К 50-летию со дня рождения) // Редкол. Мед.журн. Узбекистана. Ташкент. 1984. №5. с. 76-77
17. Назаров Е. Признание труда ученых // Советская Каракалпакия. 1989. 14 окт. с. 3
18. Учреждена общественная организация // Каракалпакское отделение УзТАГ. "Советская Каракалпакия", 1989. 22 февр. с. 5
19. Дербенева Ф. Новые горизонты ученых // Советская Каракалпакия. 1990. 1 янв. №1. с. 6
20. Ещанов Т.Б. Илимнин кыйын жолында // Еркин Каракалпакстан, 1990, 1991. 13 нояб. №218
21. Кутлыклаймыз // Редакция газеты "Совет Каракалпакстаны". 1990. 1 янв. №1. с. 4
22. Тамыры терен, козге тускен шынар // "Еркин Каракалпакстан" газетасы, 2003. 25 ноябрь, 2 бет
23. Тамыры терен шынар еди. (Еске алыу топламы) // КМУ баспаханасы, Нукус, 2003