Шағалалы қонысы

 Басқа мағыналар үшін Шағалалы деген бетті қараңыз.

Шағалалы қонысы — қола дәуірінің соңғы кезеңіндегі қоныс. Ақмола облысы Зеренді ауданы Октябрь] станциясының оңтүстікнен 3 км жердегі Шағалалы өзенінің оң жағасында орналасқан. Қонысты 1956 жылы Солтүстік Қазақстан археологиялық экспедиция (жетекшісі К.Ақышев) және 1964 — 67 жылы Орталық Қазақстан археологиялық экспедиция (жетекшісі ауылы Оразбаев) зерттеген. Қоныс аумағы 13475 м2. Қоныстан 16 жеркепенің орны табылды. Үй орындары тереңдігі 0,3 — 1,25 м шұңқыр түрінде көрініп жатыр. Пішімдері дөңгелек және сопақша. Оның 8-і бірімен-бірі жалғас, жапсарлас орналасқан. Шұңқырлар өлшемі 120 — 585 м2. Қоныс алаңында күл, мал сүйектері, керамика сынықтары көп кездеседі. Қоныста 6 үй орны қазылып зерттелді. Ашылған үйлердің бірнешеуі (ғ3, 9, 13, 14) сол кездегі үйлердің құрылысын анықтауға мүмкіндік туғызды. Олардың қабырғалары негізінен бөренелерден салынған. Тігінен көмілген бөренелердің арасын іші-сыртынан бөренелермен, бұтақтармен көмкеріп, үстінен қалың етіп сылаған. Үйлердің пішіміне қарай төбесі де әр түрлі жабылған. Оның бірі ортасы бик, екі жағына көлбеу болса, екіншісі төбесінде түтін шығатын ойығы бар төрт қырлы болған. Бұлардың құрылыс жүйесі қазақтың шошала, жаппа үйлеріне ұқсастығы анықталды. Бірімен-бірі іргелес салынып дәліз арқылы жалғасқан үйлері қазақтың үлкен ас, той жасаған кезде қосақтап тіккен киіз үйлерінің пішімін көрсетеді. Бұл қосақталған үйлердің бірі тұрғын үй болса, екіншісі қамба және ерте көктемде малдың жас төлін ұстайтын бөлме ретінде пайдаланылған. Әрбір үй ішінен бірнеше түрлі ошақ орындары табылды. Біріншісі тастан қаланып, сырты сыланған. Пішімін анықтау қиын. Жан-жағынан табылған саз ыдыстарға қарағанда тамақ пісіріп, үйді жылытатын негізгі пеш болса керек, екінші түрі шұңқыр тәріздес. Ол үй жылытып, ас пісірумен қатар мыс балқытқан пеш те болған. Сонымен қатар ашық ошақ орындары да кездеседі. Қазба кезінде табылған қоладан, сүйектен, тастан жасалған құрал-саймандар, саз балшықтан жасаған ыдыстар, тұрғындардың металл өндіріп, оны өңдеумен айналысқанын, мал өсіріп, аздаған егіншілікті кәсіп етіп, көзе жасау, әшекей бұйымдар жасау өнерлерімен айналысқанын көрсетеді. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың басындағы Шағалалы қаласының үйлері, тұрғындарының кәсіптері қазақтардың 19 — 20 ғасырлардың бас кезіндегі тұрмысы мен тұрғын үй құрылыстарының бастауы болғанын көрсетеді. Шағалалы қонысы қаласының тұрғындары б.з.б. 11 — 9 ғасырларда өмір сүрген.

Сілтемелер

• Қола дәуірі
• Ақмола облысы
• 20 ғасыр