Шағырай батыр Жәдікұлы
Шағырай батыр Жәдікұлы (1750–1815) — қазақ батыры. Байұлы тайпасы, Шеркеш руынан шыққан. Шағырай Жәдікұлы Жайық өзенінің шығыс бетінде шамамен 1750 жылдары дүниеге келген. Ол Ұлы пір Бекет Мырзағұлұлымен замандас болған. Аңыздық деректерде оның қапсағай, шымыр денелі, түр-түсі айбарлы батыл адам болғаны айтылады. Жайық өзені үшін соғысқан батырлардың, билердің бірі, Шеркеш тайпасының ұраны болған - Шағырай батыр.[1]
| Шағырай батыр Жәдікұлы | |
| Шағырай | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Жайық өңірі |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Базартөбе ауылы маңында |
| Мемлекет | |
| Атағы | |
Есімі ұранға айналған, Шағырай батыр орта бойлы, шымыр денелі, еш нәрседен сескенбейтін, өте батыл және жөн-жосықты жақсы білетін парасатты адам болған.[2]
Оқиға
өңдеу1805–1815 жылдар шамасында Шағырай батыр елін, өз әулеттерін бастап Жайық өзенінен Самар бетке (Еуропа жаққа) Бөкей хандығына өткізіпті. Өзі бұрыңғы атақонысына қайтып оралған көрінеді. Осы күнгі Тасқала аймағында өмір сүріп жатқан қазақтар орыс казактарынан көп зәбір көрген. Сол кездегі патша үкіметінің заңдары бойынша Жайық өзенінен өткен әрбір қазақтың бәрі түгелдей қаруларын қылыш, пышақ түгелі қамшы, таяғына дейін тапсыруға тиіс және де жанұясына, мал басына ақшалай төлем төлеуге міндетті болды. Жайықтан өткен әрбір рудан төрт немесе одан да көп адам орыс-казактарына аманатқа ұсталып, Орал казак әскерлерінің жерінде тұтқын ретінде жүрген. Мал жайылатын қоныстарын, жайлымдарын тартып алады. Одан қала берді малдарын өзен, көлге жуытпайды. Сол аймақтағы орыс билеушісінің зорлық-зомбылық әрекеттеріне шыдай алмаған адамдар Шағырай батырдан қорғауды сұрайды. Сонда Шағырай өз нөкерлерін ертіп алып, Тасқалаға аттанады. Аз адаммен Каменка станицасының атаманына барады. Келген бетте Тасқаладағы патша ағзамның жергілікті билеушісіне кірейін десе, қарауылдар кіргізбейді. Содан ызаланып шыққан Шағырай орыстың шіркеуіне басып кіріп, төбесіне шығады. Шыққан бетте мұнаралы күмбезін айбалтасымен оңды-солды шапқылайды, шіркеу төбесіндегі православ кресін шауып сындырған. Станица казактары Шағырайды құс мылтықпен атқылайды. Сауыты мықты болған ба, әлде атаның қасиеті бар ма, әйтеуір оқ атамызға дарымапты. Ақыры амалы құрыған казактар Шағырай батырды атаманға кіргізуге рұқсат етеді. Содан Шағырай батыр атаманнан елге істеген озбырлықтарын тоқтаруды талап еткен. Атаман Шағырайдың айбынынан ығып, тоқтатуға келісім берген.
Жыры
өңдеуХалық арасында танымал болған Ыбырай ахун Құлбайұлының "Алтын орда қонған жер" кітабында мынадай жолдары бар:
Ысық пенен шеркеште,
Қатарынан ерте өсті,
Ұл-қыздары ерке өсті.
Шеркештегі Шағырай,
Барса жаудың аты өшті.