Ши

Ши (лат. Achnatherum) – астық тұқымдасына жататын шөптесін өсімдік түрі. Биіктігі 50—220 см, сабағы көп, мықты, тік өседі, түсі қошқыл жасыл, екі жағы да тықыр, тұп жағы көптеген ескі жапырақты шым түзейді. Жапырақтары ұзын, жіңішке (ені 3—2 мм), өте қатты. Сыпыртқысы жіңішке, ұз. 15—50 см, масағының ұз. 5— 6 мм, ақ не күлгін түсті. Мамыр—шілдеде гүлдеп жеміс салады. Оңтүстік Қазақстанда дала, шөлейт аймақтарда, көбінесе тұщы суы жақын жерлерде өседі. Қыста жақсы мал жайылымы, ұзын сабақтарынан ши тоқылады, гүл шоғыры мен қысқа сабағынан сыпыртқы жасайды.

Ши
Achnatherum parishii
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Дара жарнақтылар (unranked) Commelinids Сабы: Poales Тұқымдасы: Poaceae Кіші тұқымдасы: Pooideae Тайпасы: Stipeae Тегі: Achnatherum P. Beauv.
түрлері
100-300 түрі белгілі

Балқаш өңірінің ғажайып өсімдіктерінің бірі – ши.  Бұл көпжылдық, қалың өсетін дәнді өсімдік, ол төмпешікке өсіп тұрғандай – оның тамырлары тығыз шым қабатын түзеді. Әр бұтада 500-ге дейін сабақ өседі, әр сабағы сабан сияқты болады. Жергілікті тұрғындар ши бұталарына қарап, қай жерден құдық қазуға болатынын анықтаған, өйткені ши жер асты суы жақын жерге өседі. Гидрогеологтар оны геоботаникалық индикатор деп атайды.

Шиді мал жақсы жейді және қазақтар ертеден-ақ өз қыстаулырын шилі жерге салған, өйткені қыста ол қойға бораннан ықтасын және азық болады.

Бірде П.Ф. Домрачевтың Балқашқа жасаған экспедициясының нәтижелері туралы жазбаларын оқи отырып, мен бұл өсімдік жөнінде бұдан да гөрі ғажайып деректерге тап болдым. «Лабораториялық тәжірибелерден мәлім болғанындай, - деп жазады Домрачев, - бұл өсімдік қағаз өнеркәсібі үшін ең жақсы шикізаттың бірі болып табылады және өзінің сапасы жағынан Англияда қағаздың жоғары сортын жасап шығаратын атақты солтүстік африкалық дәнді өсімдік – «альфаға» жақын келеді». (Домрачев П.Ф. Балхаш и Прибалхашье. Алма-Ата. Казахское краеведческое издательство, 1935 год )

Ши қопалар Балқаш өңірінде, әсіресе, ойпаңдарда, сортаңдарда көп және биологиялық дренаждың ролін атқарып, суды тұщытады.

Кейде шиді орып, жақсы өнім алады. Бұдан кейін ол тез қайта өсіп, «жасарып» шыға келеді.