Шоқтас (қалашық)

Шоқтас-1—3 — палеолиттік ескерткіштер. Кентау қ. маңындағы Шоқтас саяжайының төңірегінде. 1993—2000 ж. Қазақстан—Ресей біріккен археология экспедиция (жетек. А.П.Деревянко, Ж.Таймағамбетов) ашып, зерттеген. Ескерткіштердің бір-бірінен арақашықтығы 700— 800 м. Алынған материалдар Қошқорган ескерткіштеріндегі тас бұйымдарға ұқсас. Ш. кешендері де осы археология нысандар секілді "травертинді шеңберлі" болып келеді. Экспедиция мүшелері травертин қабаттарын бұзып, одан тас құралдарын аршып алды. Қазба барысында тас құралдарының бірнеше түрлері (леваллуа жарықтықтары, үшкір тас, қырғыш, ойықты құрал, кескіш, жонғыш, түзетілген тас тіліктері мен жаңқалары, т.б.) табылған. Олар кварц, шақпақ тас, әк тас, майда түйіршікті күнтас, эффузий секілді жыныстардан дайындалған. Тас құралдарды жасау техникасында леваллуалдық дәстүр басым. Сапа жағынан бұйымдар "микро индустриялық" болып саналады. LLI.-1-ден 3743 дана. Шоқтас 2-ден 178 дана, Ш.З-тен 155 дана тас құралдары жинастырған. Бұлармен бірге плейстоценде тіршілік еткен бизон, мүйізтұмсық, бұғы, жылқы, т.б. жабайы жануарлардың сүйектері аршылған. Материалдар Өзбекстандағы Құл бұлақ сынды ескерткіштен қазып алынған индустрияға ұқсастау болып келеді. Шоқтас және Қош қорған ескерткіштерінің мәліметтері Оңтүстік Қазақстанда адам баласы бұдан 1 млн. жыл бұрын мекен еткендігін айғақтайды. Негізгі материалы мустье мен кейінгі палеолиттен мәлімет беретін Ш. кешенінің отандық археология тарихнамасындағы орны зор.