Тобылғытүс

Тобылғытүс (лат. Spiraeánthus) – раушангүлділер тұқымдасына жататын монотипті өсімдіктер тегі. Тектің жалғыз биологиялық түрі - Орта Азияда өсетін эндемик - Шренк тобылғытүсі (Spiraeanthus schrenckianus Maxim.), бұта. Синонимы - Spiraea schrenkiana C.A.Mey..

Спиреантус немесе Тобылғытүс Spiraeanthus schrenckianus
Шренк тобылғытүсі
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Core eudicots Сабы: Rosales Тұқымдасы: Rosaceae Тегі: Спиреантус

Таралуы

Қазақстанда аласа таулардың етегіндегі сайларда, құмды жерлердегі қиыршық тасты топырақтарда тоғай құрып өседі. Бетпақдаланың орталық және батыс бөлігінде, Қаратаудың оңтүстігінде ғана кездеседі. Бұл біздің Республикамыздағы ежелгі өсімдіктердің бірі, 30 млн жылдан кем емес (палеоген кезеңі), ол уақытта құрғақ сирек ормандарда және бұталы далаларда кеңінен таралған.Біздің уақытқа дейін тоблығытүс екі шектелген учаскелердн Бетпақдалада және Қаратау тауларында (Жамбыл, Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан обылыстарында) кездеседі.Бұл түр ежелгі заманнан қалған жұрнақ болып табылады. Тек Орталық Америкада бұл түрдің бір ғана туысы хамебатирия туысы бар. Бетпақдала шөлінде тастақты топырақтарда, тақырлардың шетінде тобылғытүс онша үлкен емес шіліктер құрайды.

Ботаникалық сипаттамасы

Биіктігі 70 – 250 см, қалың бөрік басы (крона) бар және жіңішке, жұмсақ бұтақтарын сұрғылт сары түсті қабық жапқан. Ұзынша, жұп қауырсынды жапырақтарының ұзындығы 2 – 13, ені 1,5 – 10 мм. Гүлі қызғылт түсті, хош иісті, шашақ гүлшоғырына топталған. Тұқымынан көбейеді. Маусым айында гүлдеп, шілде – тамызда жеміс салады. Тұқымбүршігі екеу, онда бір-бірден тұқымы болады. Шренк Тобылғытүсі – сәндік өсімдік, оның әдемі сүрегі әсемдік (сувенир) заттар жасау үшін қолданылады. Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.