Шыбжың

Шыбжың ТАСЖЫБЖЫҚ (Oenanthe isabellina)- ірі денелі 22-35г, жабын қауырсындарында қарама-қарсы түстер мүлде болмайтын тасшыбжық. Аталығы мен аналығының сырт көрінісінде айырмашылық жоқ, жонының біркелкі құм түстес қоңырқай реңі бауырында жайлап құм типтес сары түске ауысады. Олар кәдімгі немесе шөл тасшыбжықтарының аналықтарына өте ұқсас, алайда олардан едәуір ірірек, ең бастысы - тұмсығы үлкенірек. Одан басқа олар басқа тасжарғылардан гөрі жиірек денесін тіктеу ұстайды. Шыбжың тасшыбжық Қазақстандық шөл, шөлейт және құрғақ далаларда көптеп кездеседі. Ол тек қана сусымалы, бекімеген құмнан, сондай-ақ қалың өскен шөптесін биік өсімдіктері бар орманды және шалғынды үлестерден қашқалақтайды.Оның есесіне мал таптаған ауыл жақтарына және тіпт қалаларға орнығуға өте әуес, ал таулрда субальпілік белдеудің орныққан және шөптесін аласа үлескілерге дейін көтеріледі.

Шөлді аймақтарда

Шөлде шыбжың тасшыбжық -құстардың көрнекті түрлерінің бірі. Аталықтар көктемде және күзде көп сайрайды және сайрап жүріп күйттік ұшу жасайды.Олар бөгде әуендерді оңай қабылдап, өз әуеніне қосып алады. Жеке аталықтардың осындай бірнеше кірме әуендері бар, олардың арасында шалшықшының, лашынның, сан алуан бозторғайлардың, бұлдырықтың тырдудың, бөдененің және т.б. дауысы естіледі. Шыбжың тасшыбжықтардың сан алуан әуеніне көрщілестердің ещқайсысы тең келмейді.Ұяларды кемірушілердің індеріне , көптеген жұқпалы ауруларды тарататын бүргелердің қоректендірушісіне айналған суырлардың және құмдауықтардың тұрған індеріне жиі-жиі орналастырады.

Ұя інге 1-ден 3 метрге дейін өте терең. кірер ауыз бен жер бетінен 40-тан 120 сантиметрге дейін қашықтықта орналасады.Тереңдетілген шұңқырдағы ұяның кернеуі ін жолының деңгейіне сәйкес келеді. Ұяны негізінде аналық салады, аталық кейде ғана аналыққа жәрдемдеседі. Салындыдағы 4-6 теңбілсіз ашық көгілдір жұмыртқаларды да аналық 12-15 кун басады, ал балапандарды ата-енелері сонша мерзім қоректендіреді. Балапандар әлі ұша алмаса да, ұядан шығып кетіп, алғашқы қауіп төнген кезде інге жасырынады да алғашқы аптада іннің маңайынан ұзап кетпейді. Шыбжың тасшыбжық жазда- 2 рет , тауларда тек қана 1 рет балапан өргізеді.Қазақстан аумағында наурыздың қазанның соңына дейін кездеседі.

Дереккөздер

Мектеп энциклопедиясы. А. Ф. Ковшарь, В.А. Ковшарь. Құстар кітабы. Алматы 2010