Шығыс Іле шөгінді алабы

Шығыс Іле шөгінді алабы - Қазақстанның оңтүстік-шығысындагы жоғарғы палеозой-мезозой-кайнозойдың көмірлі және үміттенерліктей мұнайлы-газды терригендік шөгінділерінен құралған тауаралық ойыс. Құрылымдық бітімі жағынан Шығыс Іле және Батыс Іле алаптарын біріктіре отырып, солтүстігінде Жоңғар Алатауымен, оңтүстігінде оның Кетпен, Торайғыр т.б. тармақтарымен, батысында Кіндіктас тауларымен шектелген біртұтас Іле ойысының құрамына кіреді. Жалпы ауданы 24 мың км²- ден астам. Алматы облысының аумағында орналасқан. Біртұтас тауаралық Іле ойысын Шығыс және Батыс алаптарга белу оның тереңдегі құрылымының ерекшеліктерімен, сонымен бірге оларды шектеуші тау жоталарының морфологиялық ерекшеліктерімен байланысты. Солардың ішінде өзара жуықтасқан солтүстіктегі Үлкен Қалқан, оңтүстіктегі Бөгеті жоталары Бөгеті-Қалқан мойнағын қурайды. Іле ойысын құрауға тутастай алғанда құрамында пермь, триасюра, бор-палеоген-неоген шөгінділері бар құмды-сазды тузілімдердің қалыңдығы 6000 м-ге дейінгі жиынтығы қатысады. Сонымен қатар, бұрғылау мен сейсмобарлаудың деректері бойынша, еңтолықстратиграфиялық қима іргетасы солтүстікке қарай біртебірте ылдиланған Шығыс Іле алабында анықталды. Оныңылдилануыныңеңжоғарғы тереңдігі Көктал-Панфилов ендігі бойынша өтеді. Бұдан солтүстікте Шығыс алаптың ішкі бөлігін тау жиегінен, яғни Жоңғар Алатауынан даралап бөлетін ендік бағыттағы терең жарылым анықталған. Оңтүстікке, Кетпен жотасына қарай іргетастың беті бірқалыпты көтеріле бастайды және пермь-карбонның порфириттері осы жотаның солтүстік бет- кейлерінде жер бетінде ашылады. Жаркент қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 30 км қашықтықта жүргізілген сейсмобар-лау іргетастың көтеріңкі Пенджа блогын анықтады. Екі брахиантиклин қатпармен күрделіленген осы блоктың терең іздестіру бұрғылауын жүргізуге болашағы бар. Себебі Пенджа көтерілімі (блогы) мұнай мен газ табылу келешегі жоғары саналатын триас-юра шөгінділерінің даму ауқымында орналасқан. Панфиловтан солтүстікке қарай тұғырдың ең мол ылдиланған белде- мінде терең бұрғылау арқылы зерттелмеген оқшау құрылымдар тобы орналасқан. 1.01.1997 жылғы дерек бойынша, алапта 10-нан астам терең ұңғыма бұрғыланған, әйтсе де олардың көпшілігі, сейсмобарлаудың нақты деректерінсіз қойылгандықтан, бургыланған ұңғыма орнының сәтсіз орналастырылуы себепті нәтижесіз болды. Іле өзенінің оң жағалауындагы шекара заставасының маңында бурғыланған Қайрылған ұңғымасы триас-юра, бор-палеоген-неоген таужыныстарының ең толық қимасын аршыды. Бұрғылау барысында триас және юра шөгінділерінен қуатты газ бел гілері байқал ып турганына қарамастан, техникалық себептермен ол сыналмай қалды. Алаптың өзге бөліктерінде бургыланган уңгымаларында да палеоген-неоген және юра шөгінділерінен газ бөлінетіні байқалды. Тіректік ұңгымада бор жүйесіне тиесілі таужыныстарды сынаганда 2700 м тереңдіктен жогаргы температуралы (уңғыма ернеуінде +98°С) тұщы судың қуатты ағымы алынды. Сонымен, алап мұнай, газ кенорындары ашылуында келешегі бар аймақ болуымен қатар, халық шаруашылығының кептеген салаларында пайдаланылуы мүмкін термалды (жылы) сулардың ірі артезиан алабы ретінде де назарга ілікті.