Ымырт және таңсәрі

Ымырт және таңсәрі – атмосферада күн батқаннан кейін және күн шығар алдында байқалатын оптикалық құбылыс; күндізгі жарықтан түнгі қараңғылыққа немесе керісінше бірқалыпты ауысу құбылысы. Бұлтсыз аспан күмбезіндегі ымырт және таңсәрі рауанмен сипатталады: ауа райы қандай болса да, сол рауанның әсерінен жер бетіне шашыраған жарық түседі. Ымырт және таңсәрінің ұзақтығы аспан күмбезіндегі Күннің көрінерлік тәуліктік қозғалысының бағыты мен көкжиек арасындағы бұрыш арқылы анықталады. Ымырт және таңсәрі белгілі бір жердің география ендігіне және Күннің ауысуына тәуелді. Жаз айларында Жер шарының экватордан шалғай аймақтарында Күн көкжиекпен шамалы бұрыш жасап батады. Сондықтан ол жерлерде кешкі ымырт таңсәрімен ұласады да, түнгі қараңғылық болмайды. Бұл құбылыс ақ түндер деп аталады. Ымырт және таңсәрі Жердің шар тәрізді болуы салдарынан (Күн батқанда және Күн шығар алдында) Күн сәулесінің жер атмосферасының жоғарғы қабатын жарықтандыруы нәтижесінде пайда болады.

Ымырт және таңсәрінің төмендегідей 3 кезеңі бар:

• Азаматтық ымырт және таңсәрі кезінде Күннің көкжиек астында орналасу бұрышы 7-тан (кейде 6 болады) артпайды; мұндай ымырттың жарығырақ кезінде жасанды жарықты пайдаланбай-ақ, ашық жерде кез келген жұмыс істеуге, тіпті оқуға және жазуға болады.

• Навигациялық ымырт және таңсәрі Күннің көкжиек астында 12 бұрыш жасап орналасқан кезінде байқалады.

• Астрономиялық ымырт және таңсәрі жағдайында Күн көкжиек астында 18-қа дейін бұрыш жасап орналасады; жер бетінде қараңғылық әбден түседі, бірақ әлі де болса аспандағы әлсіз шырақтарды астрономиялық бақылауға кедергі жасайтын білінер-білінбес рауан (сәуле шапағы) сақталады.

Жоғарыда аталған кезеңдердегі ымырт және таңсәрінің басталу және аяқталу мезгілдері астрономия күнтізбелерде, навигация кестелерде, т.б. анықтамалық басылымдарда жарияланып отырады. Бірақ бұл мезгілдердің мәні тек шамамен көрсетілген. Өйткені айналаны көру мүмкіндігі ауа райына, т.б. себептерге де байланысты.

Сілтемелер

Қазақ энциклопедиясы, 9 т.