Электр қозғаушы күш

Электр Қозғаушы Күші (ЭҚК) – электр тізбегіне жалғанған, табиғаты электрстатикалық емес энергия көзі.

Электр қозғаушы күштің сұлбасы

Тек қана электрстатик. күштер тұйық тізбекпен тұрақты токтың үздіксіз жүруін қамтамасыз ете алмайды. Өйткені бұл күштердің тұйық контур бойымен зарядты қозғалтуы үшін жұмсайтын жұмысы нөлге тең, ал ток жүрген кезде әдетте энергия шығыны болады. Сондықтан тұйық контурмен үздіксіз ток жүруі үшін электр тізбегінен тыс басқа бір энергия көзі болу керек. Бұл энергия көзі энергияны сырттан ала отырып, оны зарядтардың қозғалыс энергиясына айналдырады да, қосымша электр өрісін (Е) тудырады. Мұндай қосымша электр өрісі күшінің тұйық контур бойымен істейтін жұмысы нөлге тең болмайды: . Е' шамасы ЭҚК деп аталады және оның шамасы бірлік зарядты қозғалтуға кететін электрстатик емес күштердің жұмысына тең. Потенциал сияқты ЭҚК-да өлшеу бірлігі – Вольт (В). Электролиттердегі иондардың диффузиясы, контур арқылы өткен магнит ағынының өзгеруі (электр магниттік индукция), т.б. ЭҚК тудырады.

Электр тізбегі және ЭҚК

Тұйық тізбек. Жеңілдетілген нұсқа

Электр қозғаушы күш көздің ішінде кіші потенциалы бар қысқыштан жоғары потенциалы бар қысқышқа болымды зарядтың бірлігін ауыстыруға сыртқы (электр емес) күштердің жұмысы деп белгілеуге болады. Электр қозғаушы күш Е потенциалдардың айырымына немесе көзде ток жоқ кезде оң және теріс қысқыштардың арасындағы кернеуге тең:

$E=\varphi _{1}-\varphi _{2}=U$

Тұйық тізбекте электр қозғаушы күш өткізгішпен тура байланыста болады. Егер энергия көзіне (ЭҚК E) электр қабылдағышты қоссақ (кедергі R), тізбекті ток I пайда болады.

Ом заңы бойынша: $E=U=IR$

Ток күші кедергіден өткенде кернеу түсуі пайда болады. Сұлбада басқа кедергі болмаған соң, яғни потенциалдар айырымы $\varphi _{1}-\varphi _{2}=0$, бұл кернеу электр қозғаушы күшке тең.

Жалпы жағдайда электр көзінің өзінің кедергісі бар болған соң жалпы кедергі ЭҚК кедергісі мен тізбек кедергісінен құралады:$E=IR_{E}+Ir$