Янг Чжэньнин
Янг (Ян [a]) Чжэньнин (ағылш. Chen-Ning Franklin Yang, дәст. қытайша: 楊振寧 жеңілд.杨振宁, пиньинь Ян Чжэннинг; 1 қазан[1] 1922) — қытайлық және американдық физик.
| Янг Чжэньнин | |
| 楊振寧 杨振宁 Yáng Zhènníng | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Хэфэй округі, Қытай Республикасы |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы |
бөлшектер физикасы |
| Жұмыс орны |
Цинхуа университеті |
| Альма-матер |
Ұлттық оңтүстік-батыс біріккен университеті |
| Ғылыми жетекші | |
| Несімен белгілі |
әлсіз өзара әрекеттесулердегі паритеттің сақталмау мүмкіндігінің теориялық болжамы, абелдік емес габаритті өрістер теориясы (Янг-Миллс өрістері) |
| Марапаттары |
|
Қытай Ғылым академиясының академигі (2017; 1994 жылдан шетелдік мүшесі), АҚШ Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшесі (2015; 1965 жылдан мүше), Лондон корольдік қоғамы (1992), Ресей ғылым академиясы (1994), Папа Ғылым академиясының мүшесі (1997).
Өмірбаяны
өңдеу1922 жылы Аньхой провинциясының Хэфэй қаласында дүниеге келген. 1929 жылы отбасы Бейпинге көшті, онда оның әкесі, математика профессоры Янг Кечуан Цинхуа университетінде сабақ берді.
Жапония Қытайға басып кірген кезде, Цинхуа университеті Куньмин қаласына көшті, онда ол Ұлттық оңтүстік-батыс біріккен университетімен байланысты болды. Янг жаңа университетке оқуға түсті, онда Ли Чжэндаомен бірге ол апта сайын Чикагодан дәріс оқуға келетін атақты астрофизик, профессор Субраманян Чандрасекармен бірге оқыды. 1942 жылы Янг топтар теориясы және молекулалық спектрлер туралы мақаласымен физика бакалавры дәрежесін алды, ал 1944 жылы реттіліктен тәртіпсіздікке ауысудың статистикалық теориясы бойынша диссертация қорғап, магистр дәрежесін алды. 1945 жылы Ұлттық оңтүстік-батыс біріккен университетінің стипендиясы бойынша Чикаго университетіне Энрико Фермидің қарамағында жұмыс істеу үшін оқуға түсті. Оның 1948 жылы Эдвард Теллердің жетекшілігімен ұсынылған докторлық диссертациясы «Ядролық реакциялардағы бұрыштық таралуы және сәйкестік өлшемдері туралы» (ағылш. «On the Angular Distribution in Nuclear Reaction and Coincidence Measurements»). 1949 жылы Янг пен Ферми пи-мезондар нуклон мен антинуклонның байланысқан күйі деп есептей отырып, күшті әрекеттесетін элементар бөлшектің алғашқы композициялық моделін ұсынды.
Чикагода тағы бір жыл физика мұғалімі болып жұмыс істегеннен кейін институт директоры Роберт Оппенгеймердің басшылығымен Принстондағы (Нью-Джерси) іргелі зерттеулер институтына ауысты. 1953 жылдың күзінде Янг Лонг-Айлендтегі, Нью-Йорктегі Брукхейвен ұлттық зертханасында бас физик болды. Ол 1955 жылы Іргелі зерттеулер институтында физика профессоры болды және ол Теориялық физика институтының профессоры және директоры ретінде Лонг-Айлендтегі Стони-Бруктағы Нью-Йорк мемлекеттік университетіне көшкенге дейін тағы 11 жыл сол қызметте қалды.
1983 жылы ол Үшінші дүние ғылым академиясының[2], қазіргі Дүниежүзілік ғылым академиясының (TWAS) негізін қалаушы 42 мүшесінің бірі болды.
1999 жылы Қытайға бір кездері өзі бітірген Цинхуа университетіне оралды.
2015 жылы ол 1964 жылы натурализациялау кезінде алған АҚШ азаматтығынан[3] бас тартты.
Ғылыми шығармашылық
өңдеуЯнгтың Нобель сыйлығын алған басты еңбегі — қазіргі уақытта (2009) теріске шығарылған екі іргелі сақталу заңының бірі болып табылатын «жұптық сақталу заңын» жоққа шығару. Паритеттің сақталуының мәні, шамамен айтқанда, мынада. Сіз айна алдында отырсыз деп елестетіңіз. Онда сіз тек шағылысуды көресіз. Сіздің бейнеңіз — солақай, бірақ солақайлар бар. Оның жүрегі оң жақта, бірақ солай болуы мүмкін. Ақырында, оның белоктар, ДНҚ және т.б. молекулалары сіздікінен сол жақ қолғап пен оң жақ қолғап сияқты ерекшеленеді, олай болмайды, бірақ негізінен мұндай нысандар болуы мүмкін еді. Алғаш рет Вольфганг Паули тұжырымдаған жұптылықтың сақталу заңы айнаның «осы» жағындағы кез келген процестің шағылысуы айна жоқ сияқты жүреді және біз «басқада» жағында нақты процесті байқайтын едік. Бұл заң энергияның сақталу заңы сияқты айқын қарастырылды. Соған қарамастан, Янг Ли Чжэндаомен бірге әлсіз өзара әрекеттесулерді теріске шығарудың теориялық мүмкіндігін көрсетті. Бұл Ву Цзяньсюн тәжірибесінде өте дұрыс көрсетілді және 1957 жылы Янг пен Ли Нобель сыйлығын алды. Сондай-ақ Янгтың инварианттылықты калибрлеу (Янг-Миллс теориясы) және кванттық статистикалық физика (Янг және Ли теоремалары) бойынша жұмысы үлкен маңызға ие.
Марапаттары және ғылыми тану
өңдеу- Физика бойынша Нобель сыйлығы (1957)
- Ten Outstanding Young Americans (1957)
- Гиббс лекциясы (1962)
- Румфорд сыйлығы (1980)
- АҚШ ұлттық ғылым медалі (1986)
- Оскар Клейн медалі (1988)
- Медаль Бенджамина Франклина (Американское философское общество) (1993)
- Бауэр сыйлығы (1994)
- Альберт Эйнштейн медалі (1995)
- Н.Н. Боголюбов атындағы сыйлық (1996)
- Онсагер сыйлығы (1999)
- Король Фейсал халықаралық сыйлығы (2001)
Ескертпелер
өңдеу- ↑ Қытай тілінен Палладий транскрипция жүйесі бойынша
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Кейбір дереккөздер 22 қыркүйекті қате көрсетілген.
- ↑ Founding Fellows | TWAS. Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 маусым 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 5 ақпан 2018.
- ↑ Quarterly Publication of Individuals, Who Have Chosen To Expatriate, as Required by Section 6039G. Federal Register. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 ақпан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) (ағыл.)
Әдебиет
өңдеу- Храмов Ю. А. Янг Чженьнин (Yang Chen Ning) // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — 2-ші ред. және қосымша бас. – М.: Наука, 1983. – Б.315. – 400 б. — 200 000 дана.
- ЯН ЧЖЭНЬ-НИН, Янг (Yang) // Экслибрис — Яя. — М. : Совет энциклопедиясы, 1978. — Б. 515. — (Үлкен Совет Энциклопедиясы: [30 томда] / бас ред. А. М. Прохоров; 1969—1978, 30 т.).
Сілтемелер
өңдеу- Ч. Янг. «Паритеттің сақталу заңы және симметрияның басқа заңдары». Нобель дәрісі сайтында Мұрағаттық көшірме // Успехи Физических Наук, 66-том, 1-шығарылым, 1958 жылғы қыркүйек
- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.)
- Стони Бруктағы Нью-Йорк университетінің Янг Чжэннинг теориялық физика институтының сайты Мұрағаттық көшірме (ағыл.)
- Янг Чжэннингтің Стони Бруктағы Нью-Йорк университеті сайтындағы басты беті сайтында Мұрағаттық көшірме (ағыл.)
- Гонконгтағы Қытай университетінің веб-сайтындағы Янг Чжэннингтің басты беті (ағыл.)