Ғаруз рисаласы

«Ғаруз рисаласы» - Захир-ад дин Мухаммад Бабырдың аруз өлең карылысы жайында 16 ғ. басында жазған ғылыми еңбегі. 40 жылдары Париж қаласындағы Ұлттық кітапханадан түрік оқымыстысы М. Ф. Кепрюлю тапқан. 1972 ж. Мәскеуде «Ғаруз рисаласы» деген атпен жарияланған. Түркі тілді халықтар әдебиеті тарихында ғаруз уәзіні туралы ғылыми-теориялық зерттеу еңбекті Ә.Науаи мен 3. Бабыр ғана жазған. Өлең құрылысы, оның табиғаты туралы мәселемен терең мәнде шұғылданған Абай араб, парсы, түрік поэзиясында орын тепкен ғаруз уәзініндегі өлең өрнектеріне көп назар аударған. Қазақ өлең құрылысына жаңалық ендіру жолында ізденіске түскен Абай мұсылман әдебиетінде ғаруз уәзіні жөнінде жазылған еңбектерді қарастыру үстінде Ә. Науаи, 3. Бабыр еңбектерімен де танысқаны: «Уәзінге өлшеп тізілген Қайран тіл, қайран сөз» деген пікірінен аңғарылады. Ғарузи уәзіні (мәт уәзіні) үш негізден (сабаб, ватад, фасила) құралған өлең өлшемі ретінде араб тілінің әуездік табиғатына байланысты дүниеге келуі себепті араби аруз деп аталып келді. Абайдың алғашқы ақындық тәжірибесінде мәт уәзінін де жағалап көргені «Иузи - рәушан, көзі - гәуһар» өлеңінде көрініс берген.