Ғұбайдолла Мұхамбетжанұлы Мұхитов

Ғұбайдолла Мұхамбетжанұлы Мұхитов (Шоңұлы) (1896, Орал облысы, Ілбішін уезі, Жақсыбай болысы, Ақбақай ауылы — 1944) — Батыс Алашорда қайраткері, сазгер. Тегі — төре. Атақты әнші Мұхит Мерәліұлының бел немересі — әншінің бәйбішесі Ермектен туған үш ұлдың үлкені Шоңның (Мұхамбетжан) баласы. Жақсыбай болыстық орыс-қазақ училищесін бітіргеннен кейін Орал мұғалімдер семинариясын тәмамдап, елде мұғалім болды. 1916 ж. Батыс майданда тыл жұмысында жүрген Жайық өңірі жұмысшы жасақтарында жүзбасы. 1917 ж. жазда елге оралып, уездегі Алаш қозғалысына, қазақ атқару комитеті және земстволық управа жұмысына араласты. 1918 ж. мамырда Жымпитыда өткен 4-Орал облысы қазақ съезіне қатысты. Сол жылы жазда Ойыл бекінісінде ашылған 1-қазақ кавалерия юнкерлік мектебінде оқып, оны 1918 ж. 1-қазанда прапорщик шенімен бітіріп шықты. Алаш полктеріне алынған қазақ жігітгерін әскер өнеріне үйрететін нұсқаушы болды. Жымпитыдағы Алаш полкінде қызмет етіп, Ойылдағы Батыс Алашорда Халық әскері пггабы жанындағы офицер ретінде жаңадан әскер бөлімдерін жасақтаумен, күзет жұмыстарымен айналысты. 1919 ж. көктемде Қаратөбеде өткен 5-Орал облысы қазақ съезінің қарарымен Жымпиты, Қаратөбе және Ойыл юнкерлік мектебінің алғашқы түлектері — прапорщиктерінің қатарында Ойыл маңында жинақы халық әскери жасақтарын құрысты. 1919 ж. күзде құрамыңда Мұхитов бар 28 офицер басқарған Алаш полкі Орынбор казактары полктерімең бірге Ойыл бекінісін қорғап тұрды. Қазан айында осындағы Алаш құрамалары адай жасағының шабуылына ұшырағаннан кейін полктің қалған бөлігімен Қызылқоға кентіне ығысты. 1919 ж. қараша айында Батыс Алашорда үкіметі жанында Миялы жайлауындағы отрядты басқарған 8 офицердің бірі. Бисенов, Шабназаров, Оспанов, т.б. офицерлер тобымен бірге Кеңес жағына шығуды қолдады. Генерал А. Акутиннің Елек казак корпусын қолға түсіру операциясын жүзеге асыруға қатысты. Түркістан майданы қолбасшысының 1919 ж. 20 желтоқсандағы бұйрығына сәйкес Алаш әскери құрамалары қарусыздандырылғаннан кейін ел ішінен аулақтатылған командалық құрам қатарында 1920 ж. басында Орынбор қаласына әкетіліп, Қазақ өлкелік әскери комиссариатының қарамағына берілді. Айтылмыш комиссариаттың 1919 ж. 9 наурыздағы бұйрығына сәйкес бұрынғы Алашорда әскери қызметшілерінің әскери дайындық деңгейін анықтау мақсатында құрылған комиссияның аттестаттауынан өтті. Түркістан майданы Қазақ әскерлерінің ерекше бөлімінің мақұлдауымен, әскери дайындығын жақсарту үшін Борисоглебскідегі Орынбор кавалериялық командалық құрам мектебіне жіберілді. 1921-22 ж. аталмыш мектептің курсанты. Мұхитов музыкаға да аса қабілетті болған. Інісі Лұқпан екеуі Мүхит әндерін әкесінің ағасы Нәудің баласы Шайхыщан үйреніп, ел ішінде Мұхиттың ән дәстүрін таратуға белсене атсалысты. 1920 ж. жазда А.Затаевичке Мұхит әндерін алғаш айтып, нотаға түсіртушілердің бірі. Мұхитов— Мұхит әндерін академиялық дәлдікпен, табиғи нақышпен жеткізуші. Затаевич «Ах, дариға-ай» әнін алғаш Қуандық Жездібаевтан жазып алғанымен, кітабына Мұхитов вариантын енгізгеніне қарағанда, оның әншілік қуаты күшті болған. Мұны Мұхитовтың белгілі «Қазақтың 1000 әні> кітабына кірген материалдарды сараптау, баға беру комиссиясының құрамында болғаны дәлелдей түседі. Мұхитовтың «1000 ән» жинағының Орал бөлімін дайындауда еңбегі ерекше болды. Ол әуен жаздырумен бірге халық комп-ларының өмір дерегі, ән-күйлер шежіресі туралы мол мағлүматтар берген. 1922 ж. командалық курсты аяқтаған М. Орта Азияға қызыл командир етіп жіберілді, басмашыларға қарсы ұрыс қимылдарына қатысты. 1924 ж. әскери қызметтен босап елге оралды, әр түрлі жауапты қызмет атқарды. 1927 ж. күзде Бөкей ордасынан қайтып келе жатқан Затаевичпен Орал қаласында екінші рет ұшырасып, Жайық өңірі әндерін Мұхит шәкірттері орындауында жаздыру ісін ұйымдастырды, өзі де бірнеше ән және «Абыл», «Нарату», «Өтті-кетті», «Таз бала» секілді күйлерін жазғызды. 30-ж. басында Орал облысы атқару комитетінде істеді. Кейінірек қуғын-сүргінге ұшырап, 1937 ж. қазан айында «халық жауы» ретінде он жылға жер аударыдцы. Екі жылдан соң үкім езгертіліп, бостандыққа шықты. Алайда астанада түрып, күйшілік дарынын өнерпаз ретінде толық танытуға мүмкіндігі болмай, Алматы облысы Қапал қаласындағы пед. училищеде сабақ берді. Мұхитовтың әкесі Шоң да асқан домбырашы, скрипкашы, ағасы Л. Мұхитов — Құрманғазы әркестрін құрушылардың бірі болған.