Қабақ (сөз)

Қабақ - Қазіргі тілімізде қас пен көздің аралығын осылай атаймыз.

«Кішкене мұрны көз қабағына үйлеспейді»

(М. Әлімбаев, Тәрбие).

М. Қашқари сөздігінде «қапақ» тұлғалы сөз қазіргі қазақ тіліндегі мағынада қолданылған (МҚ, I, 382). Бір қызығы, дыбыстық құрамы жағынан «қабақ» сөзімен сәйкес келіп жататын сездер қазіргі кейбір түркі тілдерінде кездескенімен мағына жағынан адам басындағы басқа мүшелер атауы болып қалыптасқан. Мысалы, хақас тілінде: хамах — маңдай (Хак.-рус. сл., 1953, 270); туваларда: хавак — маңдай (Рус.-тув. сл., 1980, 241) мағынасын түсіндіреді. Бұларда қабақтың орналасқан жерінің атауын алған. Ал біздегі «қабақ» мағынасын беретін сөз — якуттарда «халтаһа», туваларда «карак хавыы» тұлғаларында кездеседі (сол тіл сөздіктері, 55, 63).

Қазақ тіліне аударғанда бұл сөздердің мағынасы «қап», екіншісі «көз қабы» дегенді ұғындырады.

Келтірген деректерден байқайтынымыз, «қабақтың» алғашқы мағынасы «маңдай» болған да, кейінгі кездерде, тіл дамуының нәтижесінде, қазақ тілі сияқты кейбір тілдерде адам басының алдыңғы жоғарғы тұсы «маңдай» аталып, хакас, тува тілдерінде «қабақ» тұңғыш мағынасын сақтап қала берген. Тіл заңдылығында мұндай құбылыстарды мағына қозғалысы деп те атайды. Мағынаның өзгеріп отыруы адам қоғамының дамуымен байланысты да, осыған орай тіл де қоса дамиды. Мұндай құбылыстар алда талай кездеседі.