Қаба (аудан)

Қаба (ұйғ. قابا ناھىيىسى; Qaba nahiyisi) немесе Хабахэ уезі (қыт. 哈巴河县) — Аудан аты жанында ағып жатқан өзен атымен аталады. Қаба сөзі - моңғол тілінен аударғанда ағыны қатты көп су тамшылары бар дегенді білдіреді.Қытай Халық Республикасы Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы Іле Қазақ автономиялық облысының Алтай аймағына қарасты әкімшілік-аумақтық құрылым. Атауы оның аумағында ағып өтіп Ертіс өзеніне құятын Қаба (Хабахэ) өзеннен алынған. Әкімшілік орталығы — Ақши кенті.2019 жылғы жағдай бойынша ауданның жалпы аумағы 8180 шаршы шақырым болып, құрамына 3 қалашық, 4 қала, 65 әкімшілік ауыл мен 7 қауымдастық кіреді және мұнда 185 – әскери полк орналасқан.

Аудан
Қаба
Әкімшілігі
Кіреді	Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Іле Қазақ автономиялық облысы, Алтай аймағы
Әкімшілік орталығы	Бурылтоғай кенті
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°03′41″ с. е. 86°23′49″ ш. б.48.06139° с. е. 86.39694° ш. б. / 48.06139; 86.39694
Құрылған уақыты	1941
Жер аумағы	8185 км²
Ірі қаласы	Қаба
Тұрғындары
Тұрғыны	88 000 адам (2019)
Ресми тілдері	қазақ,қытай
Телефон коды	906
Пошта индекстері	836700
hbh.gov.cn

Халқы

2013 жылы санақ бойынша жалпы саны 87000 адам болды, оның ішінде 22 этникалық топ бар, олардың қатарына қытай, қазақ және доңған сияқты негізгі ұлт бар.Олардың ішінде қазақтар 52000 құрады, бұл жалпы халықтың 60,6% -ын, ал қытайлар 26300 адамды құрап 30,6% ұстады, ауылшаруашылықпен айналыспайтын халық саны 30,700 құрайды, бұл жалпы халықтың 35,7% құрайды.

Тарихы

Ғұн,сақ бастаған әр түрлі көне түркі тайпаларының және кезең кезеңімен үйсін,керейһ,найман хандығы құрамында болаған. Қаба ауданы 1930 жылы құрылғанымен Оспан батыр 1956 жылы қазақтың қытайға қарсы күші жойылғаннан кейін ғана қазіргі қытай билігіне толықтай қарайды.

Географиясы

Алтай аймағы, Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы Алтай тауларының оңтүстік етегінде, Шыңжаңның ең солтүстік-батыс шетінде орналасқан.Ресей және Қазақстанмен шекараласады. Сыртқы шекара ұзындығы 282,6 км ,Ал Ауданның батысы Қазақстанмен, шығысында — Буыршын ауданымен, оңтүстігінде — Жеменей ауданымен шекараласады. Жер бедері көптеген таулармен және аз жазықтардан тұрады.Солтүстігінде 1200 метрден биіктік болататын тулар орналасқан, тау сілемдерінің биік шыңы 3396 метр. Аудан орталығы теңіз деңгейінен биіктігі 600 м болып келетін адырлар мен жазықтарда орналасқа, Оңтүстік бөлігі теңіз деңгейінен 600 метрден төмен,ауданның солтүстік бөлігінің топырақтың сапасы өсімдіктер үшін өте жақсы деп есептеледі. Төрт негізгі өзен бар: Ертіс өзені, Қаба өзені, Берез өзені және Арықбек өзені, оның орташа жылдық ағыны 11,6 миллиард текше метр және негізгі ағынның жалпы ұзындығы 433 шақырым. Қаба өзенінің бастауынан Ертіс өзенінің құйылысына дейінгі жалпы ұзындығы 216,3 шақырымды құрайды, жылдық ағыны 2,174 миллиард текше метр, орташа жылдық ағыны жылдамдығы 68,9 куб. секундына метр, табиғи құлдырау 2637 метр, ал өзендердің орташа құлдырауы 12,19 %. Еуразияның ішкі жағында орналасқан, жоғары ендікке ие және континенттік солтүстік қоңыржай салқын климаттық белдеуге жатады.Оның сипаттамалары: көктемгі құрғақшылық және қатты жел, қысқа жазғы ыстық, салқын күз, суық қыс, құрғақ ауа, аз жауын-шашын, және су қорының молдығына байланысты жоғары дәрежелі ылғалдық пен булану, , мол күн сәулесі, температураның үлкен айырмашылығы және ендік бойынша айқын тік аймақтық климаттық өзгерістер. Жылдық орташа температура - 5,3 ℃, жауын-шашынның жылдық мөлшері - 205,6 мм, жылдық күн сәулесі - 2837,1 сағат, аязсыз кезең - 144 күн, ал желдің орташа жылдық жылдамдығы - 3,6 м/с. Қаба ауданында – Қытайдың ірі түсті металдар кен қоры орналасқан . Майдаланылған минералдардың 32 түрі бар, оның көп бөлігі алтын мен мыс болып саналады. Өзенінің теориялық гидроэнергетикалық қоры 537000 киловаттты құрайды, бұл Ертіс өзені қордың 12,7% құрайды. Минералды ресурстар аудан орталығынан солтүстікке қарай орналасқан 5000 шаршы шақырымдық таулы аймақ Қытайдың түсті металдар кен орындарының бірі болып саналады, 2013 жылға қарай мыс, алтын, қорғасын, мырыш, кварц тас және каолин сияқты 32 минералды шикізат негізінен игеру және пайдалану үшін табылған. Мыс ресурстарының болжамды қоры - 3,6 млн тонна, ал алтын ресурстарының болжамды қоры - 200 тонна. Мұнда ауқымды ұлттық деңгейдегі мысқа бай Ашель мыс кеніші орналасқан. Ауданның экономикасында егіншілік пен мал шаруашылығымен қатар түсті металдарды өндіру, кен байыту басым орынды ұстайды. Мұнда балық шаруашылығыда өзге аулдандарға қарағанда жақсы жолға қойылған. Өзенде байырғы және ең көп таларған балық түрі-Алабға . 2013 жылдан бастап табылған жабайы жануарларға мыналар жатады: марал, қарақұйрық, түлкі, құлан, сілеусін, бұлғын,сусар және т.б.; Құстарға: қутұмсық қаз, ұлар, аққулар, меңіреу құр және т.б жатады; жыландарға: шабындық жыланы, Common European viper, Сылдырмақты жылан. өсімдіктердің көптеген түрлері, соның ішінде қытай медицинасында қолданыста болған 218 дәрілік шөптерм бар.

Әкімшілік бөлінісі

Қаба ауданы 1 кент және 6 болысқа бөлінеді:

• Ақши кенті (阿克齐镇)
• Сартаму болысы (萨尔塔木乡)
• Цзяилэма болысы (加依勒玛乡)
• Көлбай болысы (库勒拜乡)
• Сарыбұлак болысы (萨尔布拉克乡)
• Теректі болысы (铁热克提乡)
• Шұбар болысы (齐巴尔乡)