Қазақстан астанасын Ақмолаға көшіру
Қазақстан астанасын Алматы қаласынан Ақмола қаласына көшіру — Қазақстан тарихында ел астанасын үшінші, ал тәуелсіз Қазақстан тарихында алғаш көшіруі. Бұл бұрынғы Кеңес Одағы кеңістігіндегі елдің экономикалық және демографиялық үдерістеріне айтарлықтай әсер еткен мемлекет астанасының алғашқы және жалғыз көшіру еді. Астананы көшіруге Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев құрылтайшы болды.
Көшіру себептері
өңдеуҚазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың естелігіне сүйенсек, Назарбаев 1992 жылы тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап жаңа астана құру идеясының төңірегінде жүрген. Алматының астана болып қалуы географиялық тұрғыдан тиімсіз еді. Нақтылап айтсақ, шалғай аудандарда сепаратистік қозғалыс орын алып, мемлекеттің біртұтастығына қауіп төндірді. Алматының географиялық орналасуы қаланы 1990-жылдары ары қарай үлкейтіп кеңейтуге жол бермеді. Оған қоса, Алматы сейсмикалық тұрақсыз аймақта орналасқан соң, табиғи апат қаупі жоғары еді[1].
Қауіпсіздік тұрғысынан тәуелсіз Қазақстанның астанасы сыртқы шекарадан алыс, елдің орталығына жақын болуы тиіс еді. Сондай-ақ, жоғары мемлекеттік билік органдары қызметінің қауіпсіздігін, өңірлерде жағдай шиеленіп жатқан жағдайда олардың тиімді жұмысын қамтамасыз ету маңызды болды.
Жаңа астананы таңдау кезінде Назарбаев 32 критерийді ұстанды: әлеуметтік-экономикалық әлеует, климат, жер бедері, сейсмикалық жағдай, қоршаған орта, инженерлік және көлік инфрақұрылымдары, коммуникациялар, құрылыс кешені, еңбек ресурстары және т.б. Жаңа астана рөліне Ұлытау, Қарағанды, Көкшетау, Ақтөбе сияқты аймақтар қарастырылған. Астананы Ұлытауға көшіру нұсқасынан су тапшылығы, темір жолдың жоқтығы, өңірдің магистральдық жолдардан тыс болуына байланысты бірден бас тартылды. Қарағанды мен Көкшетаудың кандидатуралары инфрақұрылымның әлсіздігінен, ал Ақтөбе елдің орталығынан алыс географиялық орналасуына байланысты қабылданбады.
Президент тағайындаған арнайы комиссия Ақмоланы таңдаған, өйткені қала ел экономикасының дамуын анықтайтын ірі экономикалық аймақтарға бірдей қашықтықта, әрі жақын орналасқан. Бұл өңірлердегі ұлттық саясатты тиімді жүргізуге, әрі халық тығыз қоныстанған оңтүстік аймақтардан өнеркәсібі дамыған солтүстік облыстарға көшті қалыптастыруға, халықты Орталық және Солтүстік Қазақстанның өнеркәсібі және ауыл шаруашылығына тартуға мүмкіндік берді[2]. Ақмола көптеген жолдардың қиылысында орналасқан. Қала аумағы кең, ауыз су салыстырмалы түрде жеткілікті, халық саны аз. Яғни құрылысты сәтті жоспарлауға, ерекше сәулеттік жоспарларды жүзеге асыруға және демографияны реттеуге мүмкіндік көп болды. Оған қоса, қаланың қақ ортасында 30 гектар жер бос болды, онда қажетті нысандарды салуға тиімді мүмкіншілік болды.
Астананы көшіру тарихы
өңдеуАстананы көшіру идеясын алғаш рет Президент Нұрсұлтан Назарбаев баяндамаларының бірінде айтқан болатын. Оның естеліктері бойынша:
| “ | Алдымен бұл ойымды аз ғана топпен - ел элитасымен бөлістім. Үкімет мүшелері, Парламент депутаттары бастапқыда менің айтқаныма «аң-таң қалды» десем, әңгіменің бергі жағы ғана болып шығады. Ім жүзінде астананы көшіру қажеттігі туралы алғаш сыртқы шығармен ойым менің көзімше жымиыспен (ал сыртымнан, сірә, күлкімен) қабылданды. Ең қызығы, менің босқа сөйлемейтінімді білетіндіктен, олардың бәрі дерлік астананы көшіру туралы ойымды тым сәтсіздеу, орынсыздау қалжың деп қабылдады. Иә, 1993 жылдың соңында сөйлеген сөздерімнің бірінде астананы Алматыдан басқа қалаға көшіру керек дегенді абайлап айтып, аңысты байқадым, былайша айтқанда, тамыр басып көрдім. Сол кезде залда тыңдап отырған жұрттың көпшіліг мені жаңырып кетті не шамалы шаршаған боларп деп ойласа керек… 1994 жылдың басында мен астананы көшіру туралы ойымды тағы айттым. Бұл жолы да сөзім сәтсіз әзіл сияқты қабылданды, Бәрі күлді де қойды, сонымен ұмыт болды деп ойлады.[3] | ” |
1994 жылғы 6 шілде күні Н. Назарбаев Қазақстан Жоғарғы Кеңесі депутаттарының алдына елорда көшіру туралы ұсыныс жасады. Президент астананы көшірудің тек бір ғана қайтарылмас шығыны - көшу шығыны, ал қалғанының бәрі болашаққа жасалатын инвестиция екенін айтты. Парламентте күні бойы түрлі пікір айтылып, ақырында екіге бөлінді. Бір бөлігі президенттің пікірін қолдады. Кейбір депутаттар ел өзін асырай алмай жүрген кезде, экономикалық дағдарыс жағдайында елорда көшіру қисынсыз деп пікір білді. Үшінші бөлім идеяны қолдады, бірақ оны кейінірек жүзеге асыруды кейінге қалдыруды ұсынды. ҚР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы Әбіш Кекілбаев сол күндегі Парламент кулуарында болғанды былай сипаттаған:
| “ | Әдеттегі абыр-сабырданәп-сәтте тыйылып, құлақтарын түре-түре қалыпты. Ақпарламаны Нұрсұлтан Әбішұлының өзі жасады. Зал тым-тырыс. Сілтідей тынып, тыңдап отыр. Президент сақадай сай әзірленіп келген. Қарша жауа жөнелген сұрақтарға еш мүдірместен ешжей-тегжейлі жауап беріп жатыр. Сұрақтар сонда да тыйылар емес. Арасында әдейі намысқа тигісі келген қыршаңқы сұрақтар да жеткілікті. Олардың көпшілігі мәселенің бұлайша төтен келетіндер де аз емес. Тіпті, өйтіп алыстан қармамай, күнделікті тұрмыстық күйбең тіршілікпен, жекжат-жұрағаттықтың жай-жапсарына байланыстыратындар да табылмай қалмады. Кейбірі бәрін апарып қайдығы бір саяси амбицияларға телиді. Нұрсұлтан Әбишұлы кісінің шамына тиетін сотанақ сұрақтардың өзіне төзімділік көрсетіп, бажайлап түсіндіріп, қажет болса, тіпті басынан асырып бақты. Ондай түймедейден түйедей, тырнақ астынан кілегей іздейтіндерді былай қойғанда, естияр деп жүрегн азаматтардың өздерінің жуасытылмаған тайға мінгендей, тақымдарын қысып, қобалжып отырғандары байқалады. Көпшілігі басы қарқарадай Алатау мен жасыл торқа жамылап Алматы тұрғанда, аяқастынан ақ түтен бораны арсы-күрсі Арқа тқсіндегі қайдағы бір күйелеш-күйелеш көнетоз қалаға көшудің соншама неге керек болғанын, қанша ойланса да, ақылдарына сыйғыза алар емес… Көбінің көзінен «Әлі де ойлана түссек қайтеді?!» дейтін уайым, шын қиналыс байқалады. Жасыратын несі бар, менің өзім де сол ыңғайға көбірек дес беріп отырғандаймын.[3] | ” |
Нәтижесінде Астананы көшіру мәселесі Қазақстан Жоғарғы Кеңесінде қаралды. 1994 жылғы 6 шілде күні Жоғарғы Кеңес дауыстағы азғантай ғана айырмашылықпен бұл ұсынысты мақұлдау туралы шешім қабылдады. Қазақстанда 6 шілде күні - Астана күні мемлекеттік мереке ретінде тойланады.
1995 жылғы 15 қыркүйек күні Президент Н. Назарбаевтың «Қазақстан Республикасының астанасы туралы» заңды күшке ие Жарлығы шықты. Жарлық аясында жоғарғы және орталық мемлекеттік органдарды Ақмолаға көшіру жөніндегі Мемлекеттік комиссия құрылды, оны Николай Макиевский басқарды. Үкіметке бюджеттен тыс «Жаңа астана» қорын құру туралы тиісті тапсырма берілді. Ақмоланы мемлекеттік қазына есебінен емес, инвесторлар қаражатының арқасында дамыта бастады.[4]
1997 жылғы 20 қазан күні «Ақмола қаласын Қазақстан Республикасының астанасы етіп жариялау туралы» Жарлыққа Президент қол қойды. Жарлық бойынша Ақмола қаласы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан астанасы болып жарияланады.
1998 жылғы 6 мамыр күні Ақмоланың атын Астана деп өзгертті. Әлем сахнасында Қазақстанның жаңа астанасын таныстыру 1998 жылғы 10 маусым күні өтті.
Тағы қараңыз
өңдеуДереккөздер
өңдеу- ↑ Назарбаев Н. А. Астана // Моя жизнь: От зависимости к свободе. — Астана: Фолиант, 2023. — С. 332—361. — 708 с. — 7500 экз. — ISBN 978-601-271-803-4.
- ↑ Е. Ю. Садовская Перенос столицы из Алма-Аты в Астану и его влияние на миграционные процессы в Казахстане. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 желтоқсан 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 17 наурыз 2024.
- ↑ a b Назарбаев Н. Ә. Менің өмірім. Бодандықтан - бостандыққа — Астана: Foliant, 2023. — Б. 393-427. — 688 б. — 7500 таралым. — ISBN 978-601-271-821-8.
- ↑ «Қазақстан Республикасының астанасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 15 қыркүйектегі N 2457 Заң күші бар жарлығы. Тексерілді, 19 қараша 2024.