Қазақ-ойрат қатынастары

Қазақ-ойрат қатынастары (16 – 17 ғасырлар) – екі халықтың арасындағы саяси байланыстар. Қазақ-ойрат қатынастары Қазақ хандығы құрылғаннан кейін-ақ басталған болатын. 14 – 15 ғасырларда ойраттардың бірқатар тайпалары күшейіп, көрші елдерге қатысты басқыншылық саясат ұстанды. Екі ел арасындағы толассыз қақтығыс жайылымдық жер мен маңызды сауда жолдарын бақылауға алу мақсатында жүрді. 16 ғасырға қарай ойраттардың шапқыншылығы Ыстықкөлге, тіпті Сырдарияға дейін жетті. 16 ғасырда қазақтар Жетісу өлкесі үшін моңғол хандарымен де, ойраттармен де қақтығысқа түсті. 16 ғасырдың 20-жылдары ойрат өктемдігіне қарсы Таһир ханның нұсқауымен Жетісуда Жатан қамалы тұрғызылды. 16 ғасырдың екінші жартысында аттарға Тәуекел хан күйрете соққы берді. Ол 1586 – 98 жылдары шығыс ойрат билеушісі Алтын ханмен өзара түсінісіп, келісімге келді. Бұл тұста қазақтар басым түсіп, соғыста жеңілген ойраттардың бір бөлігін бағындырды. 17 ғасырда екі ел арасындағы қарым-қатынас негізінен Оңтүстік Қазақстан қалалары мен Жетісу жері үшін күреспен байланысты болды. 1616 жылы ойраттардың қалың қолы жайылымдық мол жерлері бар және сауда жолдары өтетін Жетісуға басып кірді. Бұл тұста жеңіліске ұшыраған ойраттардың шабуылы Жоңғар хандығы құрылғаннан кейін, Батыр қонтайшының тұсында өрши түсті. Жалаңтөс баһадүр 30 мыңдық жасағымен Батыр қонтайшының қалың қолына тойтарыс берді. 1640 жылы қыркүйекте Жәңгір хан елшілері Батыр қонтайшының ордасында болды. Бірақ Батыр қонтайшы қазақ хандарына қарсы шапқыншылық мақсатпен бірнеше көршілес иеліктердің басын қосып, одақ ұйымдастырды. 1643 – 44 жылдары жаңа жоңғар-қазақ соғысы басталды. Ойраттар қазақ руларына ғана емес, Тянь-Шань қырғыздарына да қауіп төндірді. Шағын қолын бастаған Жәңгір хан Жалаңтөс баһадүр сарбаздарымен және қырғыздармен тізе қосып, соғысты қазақтардың пайдасына шешті (Орбұлақ шайқасы). Бірақ бұл жеңіс екі ел арасындағы шиеленіскен жағдайды түзей алмады. Жәңгір Мұрағатталған 13 мамырдың 2012 жылы. ұлдары Тәуке мен Апақты Жоңғарияға аттандырып, арадағы қайшылықты дипломатиялық жолмен шешуге қадам жасады. 1652 жылы ойраттар қазақ хандығына тағы да басып кірді. Жәңгірдің туы астында шоғырланған қазақ сарбаздары жоңғарларды кейін ығыстырып тастады. Алайда қазақ-ойрат қатынастары Тәуке хан тұсында қайтадан шиеленісті. 1698 жылы ойраттар мен қазақ әміршілері арасындағы қарулы қақтығыстардың жаңа кезеңі басталды. Жоңғар нояндары ірі сауда орталықтары орналасқан Оңтүстік Қазақстан аумағын басып алуды көкседі. 17 ғасырдың аяғындағы Тәуке ханның ойраттарға қарсы соғыстары да үлкен жеңіске қол жеткізе алмады. Бұл алдағы уақытта да қазақтардың ел мен жер бірлігін сақтап қалуы үшін барынша күш жинап, бірігуін қажет етті.

Ойраттардың Орта Азияда орналасуы.