Уикипедия

Қант диабеті

Диабет

Диабет (лат. diabetes mellitus) — бұл қанда қант мөлшерінің көбейіп кетуінен пайда болатын дерт. Бұл аурумен жас та, кемел жастағылар да, кәрі де ауырады. Әсіресе жасөспірім кездегі диабет ауруы өте қиын, мұндай жаста диабетпен ауырғандарға арнаулы дәрі (инсулин) қолдану ұсынылады. Әйтсе де бұл ауру 40-тан асқан, тамақты шектен тыс ішіп, толыса бастаған адамдарға тән болып келеді. Қант диабеті - көмірсутек, май, ақуыздың зат алмасуының созылмалы бұзылуы, яғни қанға көп мөлшерде қант түйіршегінің бөлінуі болып табылады. Диабет инсулиннің асқазан асты безінен жеткілікті мөлшерде бөлінбеуі салдарынан басталады. Инсулинсіз ағза қант түйіршегін өңдей алмайды. Соның салдарынан қанның құрамында қант мөлшері артады.

Diabetes mellitus

Universal blue circle symbol for diabetes.[1]
АХЖ-10

E1010.–E1414.

АХЖ-9

250

MedlinePlus

001214

eMedicine

med/546 emerg/134

Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Қант диабетінің негізгі симптомдары

өңдеу
  • үнемі сусап тұру (полидипсия)
  • кіші дәреттің жиілеп, көп болуы (полиурия)
  • үнемі шаршаулы сезіну (полифагия)
  • қол-аяқтың үйып, жансыздануы
  • үнемі қарын аштығынан арылмау
  • салмақ азаюы [2]

Қант диабетінің екінші деңгейлі симптомдары

өңдеу
  • терінің қышуы
  • көздің көру қабілетінің айырылуы («тұман көлегейлегендей»)
  • жыныс қынабының жиі инфекциямен ауыруы
  • аяққа жазылмайтын созылмалы жара шығуы.
  • естен тану (қысылтаяң жағдайларда)

Осы аталған белгілер басқа ауруларға да тән.

40 жастан кейін диабетті дәрі-дәрмексіз-ақ тамақтануды дұрыс жолға қою арқылы емдеуге болады. Диабетпен ауыратындар диетаны өмір бойы сақтауы керек, бұл жағдайда дұрыс диета сақтаудың мәні зор.

Қант диабетінің типтері

өңдеу

Қант диабеті алты категорияға жіктеледі: 1 типті қант диабеті, 2 типті қант диабеті, қант диабетінің гибридті түрлері, жүктілік кезінде алғаш анықталған гипергликемия, «жіктелмеген қант диабеті» және «басқа ерекше түрлері».

Қант диабетінің бірінші типі

өңдеу

1 типті қант диабеті ұйқы безі аралшықтарының инсулин түзетін бета-жасушаларының жоғалуымен сипатталады, нәтижесінде инсулин жетіспейді. Көп жағдайда 1 типті қант диабеті иммунитеттің әлсіздігіне негізделген, онда Т-жасушалармен жүретін аутоиммунды шабуыл бета-жасушалардың, демек инсулиннің жоғалуына әкеледі.[3] Бұл Солтүстік Америка мен Еуропадағы қант диабеті жағдайларының шамамен 10% -ын тудырады. Көбіне зардап шеккен адамдардың дені сау және пайда болған кезде салмағы қалыпты. Инсулинге сезімталдық пен сезімталдық әдетте қалыпты, әсіресе алғашқы кезеңдерде. Бұл диабет балаларда жиі кездесетіндігіне байланысты «ювенильді диабет» деп аталса да, 1 типті қант диабетімен өмір сүретін адамдардың көпшілігі қазір ересек адамдар.[4]

1 типті қант диабеті тұрақты емес және болжанбайтын жоғары қант деңгейімен және диабеттік кетоацидоздың немесе қандағы қант деңгейінің тым қатты төмендеуімен қатар жүруі мүмкін. Басқа асқынуларға қандағы қанттың төмендеуіне, инфекцияға, гастропарезге және эндокринопатияға қарсы реттегіш реакциялардың бұзылуы жатады (мысалы, Аддисон ауруы)[5]. Бұл құбылыстар 1 типті қант диабетімен ауыратын адамдардың 1-2% -ынан жиі емес орын алады деп сенеді.[6]


1 типті қант диабетіндегі аутоиммунды шабуыл.

1 типті қант диабеті ішінара көптеген гендермен, соның ішінде қант диабетіне қауіп төндіретін белгілі бір HLA генотиптерімен жүреді. Генетикалық сезімтал адамдарда қант диабетінің басталуын вирустық инфекция немесе диета сияқты бір немесе бірнеше қоршаған орта факторлары қоздыруы мүмкін[7]. Бірнеше вирустарға қатысты болды, бірақ бүгінгі күнге дейін адамдарда бұл гипотезаны растайтын дәлелдер жоқ.[8]

Қант диабетінің екінші типі

өңдеу

2-ші типті қант диабеті инсулин-резистенттілікпен сипатталады және кей жағдайлада төмендетілген инсулин секрециясымен қатар жүреді[9]. Қант диабетінің бұл типі - қант диабетінің ең көп таралған түрі. 2 типті қант диабетімен ауыратын көптеген адамдарда диабетке дейін бұрын преддиабеттік белгілер болғаны рас (глюкозаның баяу сіңірілуі және / немесе глюкозаға төзімділіктің нашарлауы).[10] Предиабеттік жағдайдың 2 типті қант диабетіне өтуіне жол бермеу үшін салауатты өмір салтын ұстану, инсулинге сезімталдықты жақсартатын немесе бауырдағы глюкоза өндірісін төмендететін дәрі-дәрмектер қолдану секілді шаралар жүргізіледі.[11]

2 типті қант диабеті, ең алдымен, өмір салты мен генетикалық факторларға байланысты.[12] Өмір салтының бірқатар факторлары 2 типті қант диабетін дамуына әкелуі мүмкін, оның ішінде семіздік (дене салмағының индексі 30-дан жоғары), физикалық белсенділіктің болмауы, дұрыс тамақтанбау және қалыпты жағдайда стресске ұшырау.[13]

Диабетпен ауыратындардың диетасы

өңдеу

Диабетпен ауыратын толық адамдар алдымен артық салмақтан арылуы керек. Диабетшілер қант, кәмпит және басқа да тәтті тағамдарды ішпеулері қажет. Олардың ірі ұнтақты ұннан пісірілген нан, сондай-ақ крахмал қоспалы асбұршақ күріш, картоп және басқа да құрамында ақуыз бар тағамдармен тамақтанғаны жөн болады. Диабет ауруымен зардап шегетін ересек адамдардың алмұрт тектес тікенекті кактустың (нопал, опантиа) сөлін ішкені дұрыс. Бұл үшін кактусты ұсақтап турап, езіп, сөлін сығып алып, күніге тамақ алдында үш рет 1,5 кеседен қабылдау қажет. Тіс қызыл етін, таңдай қуысын инфекциядан сақтау үшін тісті тамақтан соң жуып тазалаған дұрыс болады. Аяқты дәйім таза ұстау қажет, жаралап, қажатып алмас үшін өзіңізге ыңғайлы да шақ аяқ киім кигеніңіз жөн. Аяқ қан тамырлары қызметін жақсартып, қан айналысын ретке келтіру үшін (аяқта қара дақтар болып, немесе ұйыған жағдайда) демалған кезде аяқты жоғары көтеріп қойып жату керек. Аяқ көктамырлары кеңейгенде (варикозное расширение вен) де осы ақыл-кеңеске ден қойған абзал.[14]

Диабет эпидемиялогиясы

өңдеу

Әлем бойынша 2010 жылғы жағдайға сәйкес шамамен 285 миллион адам қант диабетіне шалдыққан деп бағаланады. Ал 2011 жылы 366 миллион адам тіркелген. Салыстыратын болсақ, 1985 жылы 30 миллион адам осы аурумен ауырған. 15 жылдан соң бұл сан 150 миллионнан асты. Ал қазіргі кезде қант диабетіне шалдыққан аламдардың саны әр 12-15 жыл сайын екі есеге көбейуде.

IDF-тің болжауымен, қазіргі қарқындар жалғасса, 2030 жылы олардың саны 435 млн-ға дейін өсуі әбден мүмкін.

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Diabetes Blue Circle Symbol. International Diabetes Federation (17 Наурыздың 2006).
  2. ↑ Строев Ю. И. и др.: Сахарный диабет. СПб, 1992
  3. ↑ "Diabetes treatment—bridging the divide". The New England Journal of Medicine 356 (15): 1499–501. April 2007. doi:10.1056/NEJMp078030. ISSN 0028-4793. PMC 4152979. PMID 17429082. 
  4. ↑ Chiang JL, Kirkman MS, Laffel LM, Peters AL (July 2014). "Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association". Diabetes Care. 37 (7): 2034–54. doi:10.2337/dc14-1140. PMC 5865481. PMID 24935775
  5. ↑ "Diabetes Mellitus (DM): Diabetes Mellitus and Disorders of Carbohydrate Metabolism: Merck Manual Professional". Merck Publishing.
  6. ↑ "[Essential labile diabetes (author's transl)]" (in de). MMW, Munchener Medizinische Wochenschrift 119 (19): 671–74. May 1977. PMID 406527. 
  7. ↑ "Environmental Risk Factors and Type 1 Diabetes: Past, Present, and Future". Canadian Journal of Diabetes 40 (6): 586–93. December 2016. doi:10.1016/j.jcjd.2016.05.002. PMID 27545597. 
  8. ↑ "The Role of Gluten in Celiac Disease and Type 1 Diabetes". Nutrients 7 (9): 7143–62. August 2015. doi:10.3390/nu7095329. PMC 4586524. PMID 26343710. 
  9. ↑ Shoback DG, Gardner D, eds. (2011). "Chapter 17". Greenspan's basic & clinical endocrinology (9th ed.). New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0-07-162243-1.
  10. ↑ American Diabetes Association (January 2017). "2. Classification and Diagnosis of Diabetes". Diabetes Care 40 (Suppl 1): S11–S24. doi:10.2337/dc17-S005. PMID 27979889. 
  11. ↑ "Prevention of Diabetes Mellitus in Patients With Prediabetes". The American Journal of Cardiology 123 (3): 507–512. February 2019. doi:10.1016/j.amjcard.2018.10.032. PMC 6350898. PMID 30528418. 
  12. ↑ "Dietary fats and prevention of type 2 diabetes". Progress in Lipid Research 48 (1): 44–51. January 2009. doi:10.1016/j.plipres.2008.10.002. PMC 2654180. PMID 19032965. 
  13. ↑ Williams textbook of endocrinology (12th ed.). Elsevier/Saunders. 2011. pp. 1371–1435. ISBN 978-1-4377-0324-5
  14. ↑ Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9

Әдебиет

өңдеу
  • Вернер, Дэвид. Халыққа медициналық жәрдем көрсету жөніндегі (Анықтамалық). Қазақ тіліне аударғандар: Айымбетов М, Бермаханов А.—Алматы: "Демалыс", "Қазақстан", 1994— 506 бет. ISBN 5-615-01453-9
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қант_диабеті&oldid=3361341» бетінен алынған