Қас (ердің бөлігі)
Қас – ердің алдыңғы және артқы басы, құрылымдық жағынан ең мәнді негізгі бөлігі.
Құрылымы
Ердің алдыңғы басын "алдыңғы қасы", артқы басын "артқы қасы" деп атайды. Олар бір-бірінен ерекшеленеді. Алдыңғы қас ілгері қарай сәл биіктеу келеді. Артқы қастың үсті кең, орнықты, аласа болады. Қастың ерекшелігі үстінде отырған адам нық отырады. Яғни, қас адамды алға, не артқа ауып кетуден, сыпырылып түсуден сақтайды. "Айрылар дос ердің артқы қасын сұрайды" деген сөз орамынан артқы қастың атқарар қызметінің маңызы зор екендігін аңғаруға болады. Х. Арғынбаевтың мәліметінше: «қасты қайыңның шірімеген түбірінен жасаған, кейде жуандау қайыңның екі айрылған тұсы қолданылған». Себебі, қайың берік, діңі тығыз, шайырсыз ағашқа жатады. Ал, «қарағай ерге қас болмас, Қыз бала елге бас болмас» деген халық мақалы қарағай ағашының ердің қасын жасауда қолданылмағандығын көрсетеді. Жергілікті тілде қас кісілік деп те аталады.
Ерекшелігі мен атулары
Қасты ер негізінен көшпелі халықтарға тән ерекшелік. Көшпелі тұрмыста қас аттың жүрісі мен отырған адамның ыңғайлылығы үшін жасалған. Ердің алдыңғы және артқы қастарының пошымына, жабдықтарының құрамына қарай "қазықбас ер", "шошақбас ер", "қозықұйрық", "бітеу ер", "қандек ер" деп түрліше аталады. Ердің қастарына көбінесе темірге қақталған күміс шабылып, күміс шытыралар қондырылады. Кейде қас бетін ою-өрнек салған жұқа темірмен жауып, алтын жалатады. Дәстүрлі ортада ауқатты адамдар әсіресе қыз-келіншектерге арналған ердің қасын ерекше сәндеп, өрнектеуге тырысқан. Асыл тастардан қозалар орнатқан.
Халық арасындағы «алтын ердің қасы еді» деген сөз орамы беделді, ардақты адам еді деген мағынада қолданылады.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Арғынбаев Х. Қазақтың ер-тұрман жабдықтары. Казахстан в ХҮ-ХҮІІІ веках. Алма-Ата, 1969. 186-б;
- Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. Алматы: Өнер, 1987;
- Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлік өнерінің сөздігі. Ғылыми анықтамалық басылым. Алматы: Ғылым, 1991;
- Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнерi. Алматы: Қазақстан, 1995. 240 б;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.