Қателік сәждесі

Қателік сәждесі, Сәһу сәждесі. Қателік сәждесі намазда жасалынған кейбір қателіктердің түзетіліп, намаздың дұрыс болуы үшін намаздың соңында жасалатын қосымша екі сәжде. Адам намазда жаңылысып намаздың бір парызын кешіктірсе немесе артық істесе, яки бір уәжіпті ұмытып тәркетсе, кешіктірсе, намаздың ақырында қателесу сәждесін жасайды. Бұл сәждені жасайтын адам соңғы отырыста әт-тахиятты оқығаннан кейін екі жаққа сәлем беріп, қайта «Аллаһу акбар» деп, екі рет сәждеге барып, қайта отырады. Одан кейін әрі қарай қайтадан «әт-тахият» дұғасын, салауат, «Рәббәнә әтина» дұғасын оқып, екі жаққа сәлем береді. Егер Имам қателессе, тек қана бір жағына сәлем беріп, екі сәжде жасайды. Екі жаққа сәлем беретін болса, жамағат намаз бітті деп ойлап қалып, тұрып кетуі ықтимал.

Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Кімде-кім намазда шүбәланса, дұрысы қайсысы екенін ойлап, намазын қанағаттанған ойына қарай толықтырсын. Сосын сәлем берсін де, қателік сәждесін жасасын, яғни жаңылғаны үшін екі сәжде жасасын» (Бухари, Салат, 31). Басқа бір хадисте: «Кімде-кім намазын төрт рәкат па, әлде үш рәкат па, оқығанынан шүбәланса, шүбәсін тастап, анық білгенімен намазын толықтырсын. Соңғы сәлемді бермей екі сәжде жасасын. Егер бес рәкат оқыса, сәжделер намазына шапағатшы болмақ. Ал егер намазын толық оқыған болса, сәжделер шайтанның алыстауына себеп болады» (Бухари, Сәһу, 6-7).

Сәһу сәждесін қажет ететін жағдайлар:

1. «Фатихадан» кейін қосымша сүре оқымастан рүкүғқа бару. Рүкүғте тұрған кезде есіне түссе қайта қиямға барып, қосымша сүрені оқып рүкүғке барады. Намаздың соңында сәһу сәждесін жасайды.
2. Ұмытып «Фатиха» сүресін екі рет оқу.
3. Ұмытып үтір намазының тәкбірін және құныт дұғасын оқымау.
4. Төрт рәкатты намаздарда екі рәкат оқығаннан кейін отыруды ұмытып, үшінші рәкатқа тұру. Яғни, алғашқы отырысты ұмыту. Мұндай жайдайда егер үшінші рәкатқа толық, яки (тізелері ашылып) қиямға жақын тұрып қойса, намазын әрі қарай жалғастырып, соңында сәһу сәждесін жасайды. Ал егер отырысқа жақынырақ күйде болса, үшінші рәкатқа тұрмай отырады. Сәһу сәждесін жасамайды.
5. Бірінші отырыста «әт-тахият» дұғасын оқығаннан кейін дереу тұрмай «салауат» және басқа дұғаларды оқу яки намаздың бір рүкүғі (парызы) орындалатындай уақыт отыру. Егер салауаттан бір сөйлемдей оқып қойса сәһу сәждесі істеледі. Мысалы, «Аллаһумма салли а'ла Мухаммад» сияқты. Ал егер бір сөйлемнен аз болса сәһу сәждесі қажет емес.
6. Төрт рәкатты парыз намаздардың соңғы рәкатынан кейін отырмай шатасып, дереу бесінші рәкатқа тұрған жағдайда, егер әлі бесінші рәкаттың сәждесін жасамаған болса, дереу соңғы отырысқа отырады. «Әттахият» дұғасын оқығаннан кейін сәлем беріп, сәһу сәждесін жасайды. Өйткені парыз болған соңғы отырыс кешіктірілді. Ал егер бесінші рәкаттың сәждесін жасап қойған болса, тағы бір рәкат қосып, алты рәкат қылып тәмамдайды. Бұл алты рәкаттық намазы парыз емес, нәпіл намазға айналып кеткендіктен парызды қайтадан оқиды.
7. Төрт рәкатты парыз намаздардың соңғы рәкатынан кейін отырып «әт-тахият» дұғасын оқығаннан кейін немесе оқитындай уақыт отырғаннан кейін шатасып, бесінші рәкатқа тұрған жағдайда, егер әлі бесінші рәкаттың сәждесін жасамаған болса, дереу отырып, «әт-тахият» дұғасын оқығаннан кейін сәһу сәждесін жасап, намазын тәмамдайды. Ал егер бесінші рәкаттың сәждесін жасап қойған болса, тағы бір рәкат қосып оқиды. Бұл алты рәкаттық намаздың төртеуі парыз ретінде, екеуі нәпіл ретінде жүреді. Намаздың соңында сәһу сәждесі жасалады. Парызды қайтадан оқу қажет емес. Өйткені төртінші рәкаттан кейін «әт-тахият» дұғасы оқылғандықтан, яки оқылатындай уақыт отырғандықтан парыз болған соңғы отырыс орындалып отыр. Уәжіп болған сәлем беру кешіктірілгендіктен алтыншы рәкаттың соңында сәһу сәждесі жасалады.
8. Жария оқылатын намаздарды құпия, ал құпия оқылатын намаздарды жария оқу. Мысалы, бесін намазында «Фатиха» сүресі мен қосымша сүрені дауыстап оқып, ақшам намазында құпия оқу сияқты. Бұлай оқылған намазда сәһу сәждесі жасалады. Намаздағы тәсбих, тәкбірлерді жария айту сәһу сәждесін қажет етпейді.
9. Намазда бір рүкін, яғни намаздың ішіндегі бір парыз орындалатындай уақыт ойлану. Мысалы, үш рәкат оқыдым ба, жоқ әлде төрт рәкат оқыдым ба деп, бір рүкін орындалатындай уақыт ойлануы немесе «Фатихадан» кейін қай сүрені оқитынын бір рүкін орындалатындай уақыт ойлану сәһу сәждесін қажет етеді.

Ескерту:

1. Намазда сәһу сәждесін қажет ететін бірнеше қате үшін бір сәһу сәждесі жеткілікті.
2. Имамға кейіннен қосылған адам өзі оқыған рәкаттарда қате жасаса, сол қатесі үшін сәһу сәждесін жасайды.
3. Намазда оқып тұрған сүрені жалғастыра алмай, басқа сүреге өтетін болса, сәһу сәждесі қажет емес.

Оқып жатқан намазының рәкаттарының санында жаңылысып, күмәнданған адам, егер мұндай жаңылысу мен күмән бірінші рет болып тұрса, намазын қайтадан оқиды. Ал егер бұндай күмән жиі-жиі кездесіп тұратын болса, жүрегінің басымырақ таңдағанына қарай намазын жалғастырады. Мысалы, таң намазының «бір рәкатын оқыдым ба, жоқ әлде екі рәкатын оқыдым ба?» - деп күмәнданып, бір рәкат оқығанына көңілі толмаса, жүрегі үкім берсе, тағы бір рәкат оқып, намазын тәмамдайды. Күмәнданып, кідіргені үшін артынан сәһу сәждесін жасайды. Керісінше, екі рәкат оқығанына көңілі толып, жүрегі үкім берсе, тәшәһһудке отырып, сәлем бергеннен кейін сәһу сәждесін жасайды. Бір рәкат оқығынын немесе екі рәкат оқығанын басымырақ етіп таңдай алмай, көңілі толмаған жағдайда, ең азын негізге алып, намазын жалғастырады. Мысалы, таң намазының бір рәкатын оқыдым деп, тағы бір рәкат қосып оқиды. Бірақ күмәнданған бірінші рәкатынан соң, тәшәһһудке отырғаннан кейін ғана екінші рәкатын қосып оқиды. Өйткені бірінші рәкаты екінші рәкат болып қалу ықтималы болғандықтан, екінші рәкаттан кейін ақырғы отырысқа отыру - парыз. Екінші рәкатты қосып оқығаннан кейін, сәһу сәждесін жасайды.