Қатысушы:Мейіржан Ерсаинов/зертхана

Қара патша, ақ уәзірмен матталып, ұтылды.

Мат - шахмат немесе басқа шахмат тәріздес ойындардағы, ойыншының патшасы шах астында тұрып жәнеде оның ережеге сәйкес жүрістері жоқ болғандағы кез келген позиция. Сонда мат болып саналу үшін тақтада міндетті түрде:

• патша шах астында болуы қажет;
• патша ешқандай жүріспен шахтан қаша алмайды - көршілес торлардың бәрі ойыншының өзінің немесе қарсыластың тастарымен алынған немесе қарсыластың тастарының соққысының астында орналасқан;
• ойыншы өз тастарымен шахтың жолын жаба алмайды;
• шах қойған тасты жей алмайды.

Қаралардың жеңісі

Қарсылас ойыншыға мат қою арқылы шахмат ойынында мат қойған ойыншы жеңіске жетеді(әдетте бұл қағазда 1-0 белгісімен немесе тақтада жеңген ойыншының түсіндегі торға, патшаларды қою арқылы белгіленеді).

Алгебралық нотацияны қолданған кезде мат қойған жүріс -"#" белгісімен белгіленеді, мысалы: 31. Rh7# (31. Тһ7#).

Егер патшаға шах жарияланбаса бірақ оның тастарында жүретін торлар болмаса пат орын алады және ойын нәтижесі - тепе-теңдік.

Жалғыз патшаға мат

Эндшпиль кезінде қарсыластың жалғыз патшасына мат қоюдың бірнеше тәсілі бар. Олардың бәрінде қарсылас патша тақтаның шетінде тұру керек және оның жүрістерін қарсылас патша жауып тұру керек.

• Жалғыз ауыр тас арқылы
  • Уәзір - дұрыс жүрістер жасалған болса қарсыластың патшасы 10 жүрісте, уәзір патшаны тақтаның шетіне жеткізіп, өз патшасынң қорғанышымен қарсыласты маттайды.
  • Тура - дұрыс жүрістер жасалған болса қарсыластың патшасы 16 жүрісте, турамен тақтаның шетіне жеткізіліп, патшаның көмегімен қарсыласты маттайды.

• Екі жеңіл тас арқылы*
  • Екі әртүрлі піл - екі әртүрлі піл қарсылас патшаны тақтаның ұшына жеткізіп, патшаның көмегі арқылы маттайды(екі бірдей піл, қанша болса да қарсылас патшаны маттай алмайды).
  • Піл мен ат - дұрыс жүрістер жасалған болса қарсыластың патшасы 33 жүрісте, пілдің түсімен бірдей тақтаның ұшындағы торда патшаның көмегімен матталады. Бірақ, мықты жақтағы ойыншы байқап ойнау керек, себебі дұрыс емес жүріс жасалса ойын патқа немесе 50 жүріс ережесімен тепе-теңдікте аяқталады.
  • Екі ат - осы мат тек қарсыластың орасан қатесімен, иә болмаса патша мен екі ат, патша мен сарбазға қарсы ойында мүмкін.
• Оған қоса үш атпен де мат мүмкін, бірақ әдеттегі ойындарда өте сирек кездеседі.

Мат қою мүмкін емес

Егер екі ойыншыда да қанша жүрістер ішінде де мат қоюға мүмкіндік болмаса, ойын тепе-теңдікпен аяқталады. Осындай жағдайларға мат қоюға тастар жетіспеген кез келген позиция саналады олар:

• Жалғыз патшалар
• Патша мен піл
• Патша мен ат
• Патша мен бірдей пілдер

Осы позицияларда тақтада сарбаздар болмау керек.

Маттың түрлері

Кейбір маттардың өзінің ерекше атаулары бар, олар:

• Баланың маты
• Ақымақтың маты
• Сызықтық мат