Серікбай

Вартегг тесті (Wartegg-Zeichentest, WZT)

Бұл суреттік тестті неміс психологы Э. Вартегг құрастырып шығарды. Ағылшын тілді мәтіндерде оның «The Drawing Complection Test» атауы бар. Вартегг тесті тұлғаішілік дау, жанжалдардың терең аумағын анықтауға, сондай-ақ тұлғалық ішкі ресурстарды іздеп табуға ерік береді. Тесттің психологиялық консультация беруде және психотерапияда диагностикалық әдіс ретінде қолданылуы, ал тестпен жұмыс істеу барысында алынған психодиагностикалық материал психотерапевтік жұмыстың ілгері жылжуына ықпал етуі мүмкін. Вартегг тестімен жұмыс істеу үшін, басқа проективтік суреттік тесттерді пайдаланғандағы сияқты кәсіби дайындық пен тәжірибе қажет. Россияда қолдануға арналған тесттің бейімделуін (адаптациясын) В. К. Калиненко жүргізді. Тесттің ынталандырушы материалы, олардың әрқайсысында қарапайым фигура немесе сызық бейнеленген сегіз квадраты бар стандартты бланк болып табылады (суратті қара). Клиентке мынадай нұсқаулық беріледі: «Әрбір квадратқа, кез келген реттілікте қандай да бір сурет салыңыз». Тестті орындап болғаннан соң клиенттен әрбір суретке ат қояды, сондай-ақ оның қайсысы өзінен бәрінен көбірек, ол қайсысы – азырақ ұнайтындығын айтуды сұрайды. Тестті орындау кезінде сурет салудың реті, сонымен бірге зерттелушінің барлық пікірлері ескеріліп, жазылады. Басқа проективтік суреттік тесттерді өткізгендегі сияқты клиенттің суретті салу туралы барлық сұрақтарына жауап ретінде жәй ғана нұсқаулықты қайталайды. Тестті интерпретациялау әр түрлі психологиялық аспекттерге қатысты тесттің ынталандырушы фигураларының символдық және ассоциативтік мағыналарына негізделеді. 1. Нүкте, аздық, байқаусыздық сияқты мағыналарды иеленеді, бірақ мұнда ол орта орынды алады. Сондықтан, Э. Вартеггкке сәйкес елестету мен ойлаудың арасында кернеу болады – ынталандырушының «аз мәнділігі» оның функционалдық мәніне қарама-қайшы болады. Суретте зерттелушінің (сынақтан өтушінің) «Мен-концепциясы», ішкі ағымдар мен сананың мақсаты көрініс береді. 2. Толқын тәріздес сызық ширақтылықтың, мазасызданудың, қозудың, еркіндік алудың мәнін иеленеді. Сурет адамның социуммен өзара қатынасының, қарым-қатынастың ерекшеліктерін білдіреді; сурет бойынша адамның өз тұлғасының қандай тұсымен басқа адамға қарауын бағалауға болады. Сурет социалдық қатынастың негізгі паттерндерін өзекті етеді (актуализациялайды), ол психоталдаулық баяндауда оны ананың жеке образымен байланыстырады. 3. Өсе түсетін тік сызықтардың реттілігі ригидтілік, реттілік, ұдайылық пен прогресс қасиеттеріне сәйкес келеді. Бұл фигураның негізгі символдық мағынасы суретте жалғасын талап ететін ретті дамуда (құрылымның «механикалығына» қарамастан) жатыр. Бұл жерде адамның әлемде өз орнын табуының творчестволық динамикасы, өз интеллектуалдық және творчестволық потенциалын қолдануы көрініс табады. Сондықтан бұл суреттің сипаты бойынша зерттелушінің социалдық табысқа жетуі жөнінде баға беруге, сондай-ақ үлкен ықтималдықпен, адамның жаңа мәдениетте қаншалықты табысты бейімделуі жөнінде қорытынды жасауға болады. 4. Қара квадрат өз бойында ауырлықты, қараңғылықты, дөрекілікті, органикалық еместікті және инерттілікті арқалайды. Сондықтан ынталану (стимул) депрессивтілікпен және қорқытумен, қауіп төндірумен ассоцирленеді. Бұл суретте адамның қорқыныштары мен сәйкесінше психологиялық қорғаныстары көрініс табады. Суреттің сипаты бойынша, адамның айрылуға және өлімге қалай қарайтындығын, ауыр дерт немесе ажырасу сияқты сондай проблемаларды қалай жеңетіндігін түсінуге болады. Суреттің сондай-ақ көбіне әке комплексіне, авториталық комплексіне қатыстылығы бар, яғни әкесіне қатынасын және билікке қатынасын білдіреді. 5. Екі перпендикулярлы еңкіш сызықтар: төменгі сол бұрыштан бағытталған барынша ұзын сызықтың орналасуы оны жалғастыруға ынталандырады, бұған көлденең сызық қарсы тұрады. Сәйкесінше ынтаның (стимулдың) негізгі мағынасы дау, жанжал болып табылады. Суретте кедергілерді жеңу бейімділігі, өз өмірлік қуатын іске қосу мүмкіндігі және сәйкесінше бұл қуаттардың бөгелуі, бөгеттердің (блоктардың) орыны мен сипаты көрініс табады, сәйкесінше сурет толықтай алғанда адамның өміршеңдігін (виталдығын) білдіреді. 6. Көлденең және тік сызықтар – байланысудың, бөлектенудің, форманы құрудың қасиеттері. Ынта (стимул) жоспарлауға және интеграцияға бейімділікті өзекті етіп, сызықтарды бірегей құрылымға біріктіруге түрткілейді, сурет тұтас ішкі формаларды тудыру қабілетін, демек адамның ішкі және сыртқы анықтықтағы (реалдылықтағы) сезімін білдіреді. Сурет адамның анықтықта өзін қаншалықты тұтастай сезінетіндігі жөнінде айтады. Балаларда интеллект пен отбасы ортасындағы бақуаттылық көрсеткіші болып табылады. 7. Үзік сызықтық жарты шеңбер – тартымдылықтың, икемділіктің сипаты, қасиеті. Ынта (стимул) барынша терең және нәзік сезімдерді, күйзелістің ерте тәжірибесін өзектілейді. Суретте адамның эмоционалдық аумағының ерекшеліктері, адамның өз сезімдерінің алдындағы ашықтығы көрініс табады. 8. Үлкен доға дөңгелектік пен көнгішік қасиетімен ерекшеленеді. Ынта (стимул) тыныштандырушы, қолданыста үлкен және жеңіл ретінде қабылданады, оны органикалық нысанда (объектте) аяқтау сұранып тұрады. Бұдан басқа, доғаның орналасуы баспанамен және қорғаныспен ассоцирленеді. Суретте адамның өз қорғалуын сезінуі білінеді, сондай-ақ жақындықтың және жылудың ерте тәжірибесі, әлемге базалық сезімі көрініс табады. Суреттердің жеке жұптарын талдау көп құнды мәлімет береді. Сонымен, бірінші және сегізінші суреттерді талдай отырып, адамның өзін бағалауы туралы тұжырым жасауға болады; екінші және жетінші – коммуникативтік аумақты білдіреді; үшінші және бесінші – адамнан максималды ықпалдылықты талап еткенде әрекет ету қабілеті туралы және фрустрацияға реакция беру ерекшеліктері жөнінде айтады (егер адамды қорқыныштар жеңсе, ол күрделі жағдайларда лайықты (адекватты) әрекет етуге қабілетті болмаса, оның қуаты бөгелсе); төртінші және алтыншы суреттер тұлғалық кемелдену деңгейі жөнінде және әлем образы туралы айтады. Сондай-ақ тест суреттерінің басқа өзара қатынасын қарастыруға болады. Сонымен, сегізінші сурет екіншімен тығыз өзара байланысқан: базалық сенім сезімінің қалыптасқанын адамның әлеммен, социуммен өз қатынасын қаншалықты табысты құрғаны анықтайды. Сондай-ақ төртінші және бесінші суреттер де сабақтас: күшті қорқыныштар қуаттың бөгелуімен тығыз өзара байланысқан. Сурет салу реттілігін талдай отырып, психикалық даму сызығы туралы тұжырым жасауға болады: мысалы, егер адам суретті сегізінші квадраттан бастап салып, біріншімен аяқтаса, онда лайықты (адекватты) «Мен-концепциясын» қалыптастыру жолы ол үшін ішкі байыптылық пен бақуаттылық сезімін иеленуден басталады деп болжам жасауға болады. Адамның қандай суреттерді орындай алмағаны – ынтаға (стимулге) «шоктық реакция» деп аталатын көп нәрсе айтады. Бұл көрсеткіш бойынша бөгелген және проблемалық психикалық аумақтар туралы бағалауға болады. Зерттелушінің өзіне ұнайтын суреттер осы аспектте талданады.