Қатысушы:158603Sambo057/зертхана

Йена-Ауерштэдт шайқасы(1806 жыл,14 қазан)- Наполеон Бонопарт басқарған француз әскерінің Пруссия әскерлерін жеңген шешуші шайқас.

Фон

1805 жылы 20 қарашада Наполеон Бонопарт, Францияның императоры, Аустерлиц шайқасында біріккен Австро-Ресей әскерлерін талқандады. Наполеон енді Еуропада үстемдік етті. 1806 жылдың ақпанында ол маршалл Массена басқарған армияны Неаполь корольдігіне Наполеонның жаулары жағында болған оның королі Фердинанд VII- тақтан тайдыру үшін жіберді және оның орнына таққа өзінің бауыры Жозефті(1806-1808 жылдары Неаполь королі) отырғызды. Ал өзге бауыры, Людовик (1806-1810 жылдары Голландия королі) Голландия королі болды. Наполеон 1806 жылы 12 шілдеде өзін Рейн одағының- герман мемлекеттерінің жаңа конфедерациясын қорғаушысы деп жариялады. Жаңа шындықты мойындау ретінде Австрия императоры Франц II ресми түрде Қасиетті Рим империясын таратты. Франция әлі де Ресей империясы, Ұлыбритания, Швециямен соғыс жағдайында болды. Алайда, 1806 жылдың жазында барлық назар Пруссияға қадалған еді.

Пруссия королі Фридрих Вильгелм III Наполеонға сенімсіздікпен қарады. Оның үстіне, ол Үшінші анти-француздық коалицияның Аустерлиц шайқасында күйрей жеңілгенін естігенде, коалицияға қосылуды жоспарлады. Оған өзінің әйелі - танымал және белгілі королева Луиза Мекленбургтіг қатты әсер етті. Луиза Франция мен Наполеонды жек көрді. Ол Пруссия сарайында ықпалды соғыс партиясын ұйымдастырды. Жағдай Ганноверде - Британия королі Георг III -ке тиесілі болған неміс мемлекетінде ушықты. Ол енді француздармен оккупацияланып, Шёнбрунн бейбіт келісімі бойынша Наполеон Ганноверді Пруссияға өзге территориялық өзгерістерге компенсация ретінде берген еді. Енді пруссактар Наполеонның Ганноверді Британияға бейбітшілік үшін қайтару туралы құпия ұсыныс жасағанын білді. Фридрихтің кеңесшілері оны соғыс- ең дұрыс жол деп сендірді. Бірақ Пруссия Наполеонға ультиматум беріп, өзінің төртінші коалициядағы жаңа одақтастарымен кеңеспестен стратегиялық қателік жіберді. Олардың күштері Пруссияға көмек көрсету үшін тым алыс болды. Пруссия қолдау ретінде тек кішігірім мемлекет- Саксонияны алды.

1806 жылға қарай Пруссия армиясы өткен ғасырдың 50-жылдарынан король II Фридрих тұсынан бері күшті репутацияға ие болды. Тарихты жақсы білген Наполеон оған құрметпен қарады. Бірақ Пруссияның армиясына бұрынғы жетістіктерімен рахаттануға рұқсат берілді. Оның генералдары қартайды, ал оның штабтық жұмысында бюрократия мен жеке бәсекелестік кедергі болды. Оның қозғалысы жылдам емес және болжап айтылатын еді. Дегенмен Пруссия солдаттары шайқасқа барлық мақтанышпен және шешімділікпен кіретін. Ал сол кезде Пруссия кавалериясы Еуропадағы ең жақсы деп саналған.

1806 жылы қазанда Наполеон Саксонияға 166 мың адам және 2056 зеңбірекпен басып кірді. 3 колоннамен қозғала отырып, француздар шпиондармен және барлаушылармен жақсылап барланған Тюрингияның таулы ормандарынан өтті. Наполеон Лейцпигке қауіп төндірді және оның ойынша Гераға жақын орналасқан Пруссияның басты армиясымен шешуші шайқасқа түсуге үміттенді. Шын мәнінде пруссактар Гера маңында емес, батысырақ, Зале өзенінің батысында, Эрфурт маңында шоғырланған еді. Неміс командирі, герцог Брауншвейгский жақындап келе жатқан Наполеон армиясының флангісінен өтуге үміттенді. Бірақ француздардың жылдамдығынан абдыраған герцог енді жаңа қорғаныс сызығын табу үшін солтүстікке шегінуді бұйырды. 10 қазанда, Заальфельдеде маршалл Ланнның V корпусы ханзада Людвиг Фридрих басқарған прусс авангардымен қақтығысты. Пруссия әскерлері жойылды, ал ханзада Людвиг француздық 10- гусар полкінің квартермейстерімен өлтірілді. 3 күннен кейін, Ланн Йена маңында үлкен прусс күштерін байқады және Наполеонға хабар жіберді. Франция императоры, басты Пруссия армиясын таптым деп ойлап, жылдам арада өз корпустарына Йена маңында шайқасқа жиналу туралы бұйрық берді. Бернадоттың I-корпусы мен Давудың III- корпусы Зале өзінен өтіп, прусс флангіне солтүстіктен шабуылдауы керек еді. Бірақ Наполеон қателесті. Ланн 35 мың адамдық генерал Гогенлоэ басшылығындағы прусс арьергардымен қақтығысты. Герцог Брауншвейгский басқарған 52 мың адамдық басты прусс армиясы әрі қарай солтүстікте, тұп-тура маршалл Давудың жолында келе жатқан еді.

Ұрыс барысы

Йена шайқасы

Йена шайқасы 14 қазанда сағат таңғы 6:30 -да басталды. Ланнның V корпусы әлдеқашан өзеннің және қаланың батысындағы платоға бекініп қойды. Оның бірінші тапсырмасы пруссактарды әрі қарай итеріп, қалған француз армиясының орналасуына жол ашу еді. Жаяу әскер шабуылға шықты және кескілескен шайқастар Коспеда, Клозвиц, Людцерода ауылдары маңында болды. Осы уақытта Ожероның VII-корпусы шатқал арқылы Ланнның сол жақ флангісінде орналасқан платоға шықты. Сол уақытта Сульттің IV- корпусы оның оң жағынан шығу үшін қиын жолмен жүріп өтті. Наполеон шайқастың ортасында орналасқан Ланнға қосылып, Фирценхайлингенге шабуылды қолдау үшін 25 зеңбіректен тұратын батареяны ұйымдастырды. Ауыл басып алынды, бірақ сосын шешімді прусс контратакасының әсерінен шегінуге тура келді. Оң жақта, шамамен сағат таңғы 10-да Сульттің жаяу әскері Клозвицті алды, бірақ өзінің оң жағында, Рюдиген маңында контратакаға ұшырады. Сульттің жеңіл атты әскерінің батыл шабуылы олардың жаяу әскерін жойып, жаудың 2 штандартын алып, пруссактарды кейін ығыстырды. VI-корпус платоға шыға бастағанда, оның қорқынышсыз, бірақ ұмтылатын командирі маршалл Ней бұйрықтарды елемей, Фирценхайлинген маңында шайқасқа кірді. Ол қысқа уақытқа прусс контратакасының салдарынан негізгі әскермен байланысын үзіп қалды, және оны гвардиялық атты әскермен құтқаруға тура келді. Генерал Гогенлоэ тағы генерал Рюхель басқарған 15 мың солдаттың кез келген уақытта келуін күтті. Рюхель негізінен ештеңе істемеді және тек өзінің қорғаныс сызығын нығайтты және шектелген контратакалар жасауды ғана бұйырды. Бірақ оның бұған уақыты болмады. Наполеон шабуылды небәрі 25 мың адаммен бастады. 12:30- ға қарай көмектің тұрақты ағыны оның әскери санын 96 мыңға дейін жеткізді. Уақыт келді. Гвардия резервте қалғанына қарамастан, өзге француз корпустарына жалпы шабуылға шығуға бұйрық берілді. Пруссия армиясы позицияларын бере бастады. Бастапқыда ол тәртіпті сақтады, бірақ сосын жалпы ретсіздікте шашырап кетті. Мюраттың кавалериясы қылыштарымен қашып бара жатқан жүздеген пруссактарды өлтірді. Рюхельдің екі дивизиясы ақыры өте қолайсыз кезде келді. Олар аз уақытқа V- корпустың жүруін кідіртті, бірақ көп ұзамай флангісінен айналып өтілді, зеңбірек отымен жойылды және француз керасирлерімен шабуылданды.

Ауерштэдт шайқасы

Сол уақытта, 20 километр солтүстікте, Ауерштэдт маңында маршалл Даву Йена маңында прусс флангісіне шабуылдауды күтіп оңтүстік-батысқа қарай қозғалды. Оның орнына ол жаңа позицияларды алуға бара жатқан герцог Брауншвейгскийдің басты армиясымен кездесті. Давудың III-корпусы, 28 мың адам және 48 зеңбірек, екі есе көп армиямен қақтығысуы керек еді. Ал сол кезде Давуды қолда деп бұйрық берілген Бернадоттың I-корпусы ешбір жерде көрінбеді. Темір маршалл деп аталған Даву қорқыныштың ешқандай белгілерін білдірмеді. Ол өзінің бірінші дивизиясын орталығы Хассенхаузенде болатын қорғаныс сызығына айналдырды. Ал оның жаяу әскері генерал Блюхердің авангардының кавалериялық шабуылдар сериясын тойтару үшін каре түрінде орналасты. Ал оның өзге екі жаяу дивизиясы жаудың тоқтамастан жасаған шабуылдарын батылдықпен тойтарып, қорғаныс сызығын бекіту үшін келді. Дегенмен прусс шабуылы баяу және жаман координациялы еді. Олар өздерінің сандық артықшылығын Давуды флангісінен айналып өту үшін қолданбады. Шешуші сәтте герцог Брауншвейгскийдің көзіне ядро түсті. Жараның емі жоқ еді. Командованиені король Фридрих Вильгелм өзі қабылдады. Бірнеше прусс бөліктері қолдаусыз қалды. Бірақ Наполеонның басшылығындағы басты француз армиясымен қақтығысқанына сенімді король күмәндәнді. Шамамен сағат 12:15-те маршалл Даву контратака жасады. Пруссия армиясы бұрылып, қашып кетті. Даву ештеңеге қарамастан таңқалдырарлық жеңіске жетті. Бірақ қымбат құнмен. Оның корпусының 25 %-ті қаза тапты. Әрбір төртінші адам өлтірілді немесе жараланды, ал сол уақытта пруссактар екі есе көп шығын шекті.

Шайқастан кейін

Наполеонға Давудың шайқасқа түсіп, басты Пруссия армиясын жеңгенің естігенде, ол басында сенімсіздікпен қарады, сосын темір маршаллды мақтаулармен көміп тастады. Ал кейінірек оған Ауерштэдт герцогі деген титул берді. Ал маршалл Бернадотты, керісінше, Давуды қолдамағаны үшін әскери трибуналға беруге сәл ақ қалды. Наполеонның армиясы жеңілген пруссактарды оларға күштерін қалпына келтіруге уақыт берместен қуалай бастады. Йена және Ауерштэдт маңындағы екі шайқастан соң екі аптадан кейін батыр Давудың III корпусы бастаған Наполеон әскері Берлинге кірді. Келесі күні генерал Гогенлоэ Пренцлауда берілді. Любекте генерал Блюхер және 20 мың пруссак ауыр шайқастарда қаладан қуылды және берілуге мәжбүр болды. Сол уақытта Макдебургте қоршалған 25 мың пруссак маршалл Нейге берілді. Пруссия армиясы Наполеондық блицкригпен жойылып кетті. Небәрі 33 күнде Пруссия 20000 адам өлген, 140000 адам тұтқынға түскен, 800 зеңбірек пен 250 штандарттан айрылды. Бұл генерал Блюхер сияқты мақтанышты пруссактар ұмыта да, кешіре де алмайтын қорлау еді. Саксониядан айырмашылығы, король Фридрих Вильгелм Наполеонмен бейбіт келісім жасаудан бас тартты. Жақындап келе жатқан орыс армиялары оның корольдігін құтқарады деген үмітпен ол шығыс Пруссияда бекінуді жалғастырды. Наполеонның және "ұлы армияның" тағы бір даңқты жеңісіне қарамастан, соғыста әлі де француздар жеңген жоқ еді.