Arailymzhk

  Герцшпрунг-Рессел диаграммасы – астрономдар Э.Герцшпрунг(1873-1967) және Г.Рессел(1877-1957) бақылаулар жүргізу нәтижесінде(жұлдыздардың абсолюттік жұлдыздық шамасын анықтау мүмкін болған жағдайда) жұлдыздардың кейбір физикалық сипаттамаларының арасындағы байланысты тағайындап және соған сәйкес жасалған диаграмма.  Бұл астрономияда «Спектр-жарқырау»  атпен белгілі. Ол жұлдыз бетіндегі температураның немесе оның спектрлік класының жарқырауына тәуелділігін көрседі. Жұлдыздың жарқырауы абсолюттік жұлдыздық шамасы мен өрнекке ұқсас

L_1/L_2 =2,512 формуласымен анықталады (астрономияда спектрлік класты әріптермен белгілеу қабылданған: О-қөгілдір, В-ақ, A,F,G-жасыл-сары, К,М-қызғылт сары). Диаграммада бірнеше аймақтарды бөліп қарастыруға болады: бас тізбек(барлық бақыланған жұлдыздардың 70-ы орналасқан), алыптар мен аса алыптар аймағы және ақ ергежейлілер аймағы.

   Диаграмммаға назар салып қарасақ, жұлдыздар эволюциясына қатысы бар тағы да бір заңдылықты байқауға болады. Үш аймақ жұлдыздар өмірінің үш сатысын көрсетеді: бас тізбек – жұлдыздар өмірінің қалыпты сатысы, алыптар және аса алыптар аймағы – жұлдыздардың өлімге өтер сатысы және ақ ергежейлілер аймағы «жұлдыздар моласы» деген атау алған немесе сөнген жұлдыздар( олардың ядролық отыны толық таусылған және олар жайлап суи бастайды). Бұл диаграмма тағы да бір заңдылықты көрсетеді, яғни жұлдыз неғұрлым ірі, үлкен болса, соғұрлым бас тізбектің жоғарғы жағында орналасады.
   Жұлдыздар өз өмірлерінің әртүрлі кезеңдерінде  бір-бірімен массалары (Күн массасының 0,1 бөлігінен бірнеше ондаған есе Күн массасына дейін), өлшемдері(бірнеше ондаған километрден жүз миллиондаған километрге дейін) бойынша, жарқырауымен( Күн жарқырауының  0,001 бөлігінен 100 000 Күн жарқырауына дейін), түсі бойынша( ақ түстен қызғылтқа дейін), жұлдыздың бетіндегі температурасы мен )2 000К – 100 000К) тығыздығы бойынша( 0,001 кгм^3  - 100 000 000 000  кгм^3  және одан да жоғары) өзгешеленеді. 
   Жұлдыздың шын сипаттамасын әртүрлі тәсілдермен  анықтайды( негізінен, олардың спектрін зерттеу, сонымен қатар оған дейінгі қашықтықты, демек, оның абсолют жұлдыздық шамасын табу).
  Жұлдыздардың өмір сүру уақыты мен оның аяқталу кезеңін жұлдыздар массасы анықтайды. Жұлдыздың массасын анықтау астрономиядағы ең бір күрделі де қиын мәселе. Оны жұлдыздар (екеу немесе еселік(бірнешеу) болып келген) жүйесінде толық анықтауға болады. Басқа жағдайларда жұлдыздың массасын анықтау үшін астрономияда төмендегі қатынасты пайдаланады:
L ~ m^4 
    Жұлдыздың  m  массасы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым ол қатты жарқырайды немесе жұлдыздың  L жарқырауы шамамен оның массасының төртінші дәрежесіне пропорционал.