Қожалы
Қожалы (қарақ. Xojeli; өзб. Xoʻjayli) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) қала, Қожалы ауданының (түмен) әкімшілік орталығы.
| Қала | |
| Қожалы | |
| қарақ. Xojeli өзб. Xoʻjayli | |
 | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Республика | |
| Түмен | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
42°24′00″ с. е. 59°26′00″ ш. б. / 42.40000° с. е. 59.43333° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°24′00″ с. е. 59°26′00″ ш. б. / 42.40000° с. е. 59.43333° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Қала статусы |
1926 |
| Орталығының биiктігі |
73 м |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
104 589 адам (2009) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+99861 |
| Пошта индексі |
231305 |
Қожалы шекарасы
| |
Водник қалалық ауылы Қожалы қалалық хәкімдігіне (әкімдігіне) бағынады.
Атауы өңдеу
«Қажылардың орны» деп аударуға болатын қаланың атауы Миздахан қорымымен байланысты. Онда Орта Азия аңызы бойынша Адам - бірінші адам жерленген кесене бар[1].
Тарихы өңдеу
Қожалы (Қожа елі) қаласының тарихы әлі күнге дейін арнайы зерттелген жоқ. П. П. Иванов, М. Юлдашев, А. Садықов, Ю. Гулямов, С. Камалов, Ю. Брегель, О. Жәләлов, В. Н. Ягодин, М. Мамбетұллаев, Т. Қожаев, Г.Ходжаниязов, М.Ш Қадырниязов, М.Төребеков, Х.Есбергенов, О.Юсупов, тағы басқа тарихшылар мен археологтар еңбектері мен зерттеулерінде Қожалы мәдениетінің тарихы мен тарихының әр түрлі жағдайларын бөліп көрсетті.
Осыған байланысты Қожалы қаласының өткен өміріне қатысты мұрағаттық материалдар үлкен қызығушылық тудырады, олар 500 жылдан астам уақыт бойы қарақалпақтардың, қазақтардың, түрікмендердің және хорезмдік өзбектердің негізгі базарлары Әмударияның сол жағалауында көптеген тарихи, әлеуметтік, мәдени және саяси оқиғалардың орталығы болды.
Өткен ғасырларда еуропалық және ресейлік көпестер, елшілер, саяхатшылар және ғалым-түркологтар барған Қожалы қаласы туралы құнды мәліметтер Санкт-Петербург, Мәскеу, Орынбор, Астрахан, Ташкент, Хиуа, сонымен бірге, ҚР Орталық мемлекеттік мұрағат, Тасауыз облысы ОММ, ӨР Орталық мемлекеттік мұрағат материалдарында сақталуда.
XVII ғасырдан бастап өзін Хиуа елшілігінің істеріне өздерін Жақып пайғамбар мен Қожа Ахмет Ясауидің ұрпақтары санайтын Қожа руынан шыққан адамдар белсенді түрде қосылды.
Географиясы өңдеу
Қала Нүкістен батысқа қарай 10 км жерде орналасқан және онымен Әмудария арқылы өтетін көлік көпірі байланыстырылған. Түрікменабат - Мақат бағытындағы теміржол вокзалы. Әмудариядағы айлақ (қала орталығынан 11 км шығысқа қарай).
Экономикасы өңдеу
Қалада мақта тазалайтын және кеме жөндейтін зауыттар; мақта иіру, мақта тоқу және кілем фабрикалары; тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары бар.
Тұрғындары өңдеу
Қожалы - халық саны бойынша Қарақалпақстанның Нүкіс қаласынан кейін 2-орында, Өзбекстанда 16-орындағы қала[2]. Тұрғындары 104 589 адамды құрайды (2009)[2]. Тұрғыны 104 589 адам (2009).
Әйгілі тұрғындары өңдеу
- Суньят Рахматуллин (1934 ту.) — кеңестік су шаңғы жаттықтырушысы, инженер.
- Абдулла Қадырбаев (1926—1979) — Халықтық бақылаудың төрағасы.
- Әлішер Әуезбаев (1971 ту.) — Жапониядағы бокстан Азия ойындарының чемпионы (1994).[3]