Қозы Көрпеш – Баян Сұлу кесенесі

Қозы көрпеш – Баян сұлу мазары — X–XI ғғ. тұрғызылған сәулет өнерінің ескерткіші. Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы Таңсық ауылына таяу, Аягөз өзенінің оң жағалауында орналасқан.

Қозы Көрпеш – Баян сұлу мазары
Жалпы мәлімет
Статусы	Мемлекет қорғауында
Орналасуы	Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданы
Биіктігі	11,65 м
Техникалық сипаттамасы
Басқа да өлшемдері	7,1x7,1 м (сыртқы ауданы)
Ғимараттың ішкі ауданы	3,38x3,38 м

Сипаттамасы

Мазар табаны төрт бұрышты таған түрінде (сырт жағынан ауданы 7,10x7,10 м, ішкі жағынан 3,38x3,38 м), жоғары қарай сүйірленіп, күмбезделіп өрілген. Биіктігі 11,65 м, еденінен күмбезіне дейінгі биіктігі 4,35 метр. Қабырғасы гранит қалақ тастан сабан аралас балшықпен қаланған, қалыңдығы 1,86 метр Кірер есігі шығысқа қаратылған. Оңтүстік-шығыс қабырғасында өлшемі 0,7x0,5 м саңылау бар (қабырғадан 2,3 м биіктікте). Қозы көрпеш – Баян сұлу мазарының жанында төрт тас мүсін болған. Олардың кескінін ең бірінші болып 1771 жылы Г.Волошин қағаз бетіне түсірген. Тас мүсіндерде үш әйел мен бір ер адам бейнеленген. Халық арасындағы аңыз бойынша, үш әйелдің біріншісі – Баян сұлу, екіншісі – сіңлісі Айғыз, үшіншісі – апасы Айтаңсық, ер адам – Қозы болса керек. Өкінішке орай, қазір бұл тас мүсіндер жоғалып кеткен. Ел ішіндегі аңыз-әңгімеде Қозы көрпеш – Баян сұлу мазарын және оның жанындағы тас мүсіндерді Сарыбайдың інісі Тайлақ би жасатқан деп айтылады.

Зерттелу тарихы

1768–1774 жылдары қазақ даласына Ресей империясының ұйымдастырған екінші зерттеу саяхаты барысында Х. Барданес Аягөздің бойында тастан қаланған Қозы Көрпеш есімді ғимараттың сақталғанын жазған.

1840–1843 жылдары А.И. Шренктің Орталық Қазақстанның тарихи ескерткіштерін зерттеу барысында мазар туралы деректері кезедседі.

1856 жылы Шоқан Уәлиханов мазар мен оның айналасында орналасқан тас мүсіндердің кескінін қағаз бетіне түсірген.

1915 жылы атақты өлкетанушы А.Н. Белослюдовтың "Қозы Көрпеш – Баян Сұлу эпосын зерттеген" Г.Н. Потанинге хатында мынадай жолдар кездеседі: "...Қозы Көрпеш-Баян Сұлу мазарына екі рет барып келдім. Ол (4 мүсін) мүсіндер жоқ. Мазар қаптал жағынан зеңбірекпен атқыланып, құлап жатыр. Менің марқұм ағамның (Виктор Николаевич) айтуы бойынша, мүсіндерді Германияға алып кетті." Белослюдов мазардың биіктігі 18 метрден 11-12 метрге дейін кемігені туралы болжамдаған.

1952 жылғы Әлкей Хақанұлы Марғұлан жетекшілік еткен Қазақ КСР Ғылым академиясының археологиялық экспедициясы

1982 жылы мазар Қазақ КСР-нің тарихи және мәдени маңызы бар ескерткіштерінң тізіміне еніп, мемлекет қорғауына алынды.