Қойқырылған қала

Қойқырылған қала көне Хорезмдегі (б.з.б. 4 ғ. — б.з. 1 ғ.) — қабірлер мен ғибадатханалардың қалдықтары. Қарақалпақ Республикасының Төрткөл ауданындағы Қызылқұм шөлінде. 1939 жылы табылып, 1951— 57 жылы зерттелген. Қойқырылғанқаланың ортасында диаметрі 44,4 м, биіктігі 9,5 м-дей 2 қабат дөңгелек үй болған. Оның төменгі қабатындағы негізгі бөлмеге 6 жанама бөлме орналасқан. Орталық үйге 22 м жерден бекіністі дуалдар салынған. Қазба жұмыс күні оңтүстік жақтағы үлкен таулардың сілемін құрайтын бір таудан асқанымызда, оң жағында биік таулары бар, ал сол жағында айналасы жиырма бес күндік жерді алып жатқан теңіз бе, көл ме — әйтеуір бір шалқып жатқан дариясы бар бір әсем жазыққа шықтық. Әрі бұл жазық таулардан ағып келіп жатқан сулармен түп-түгел тамаша суарылып, солардың бәрі де жаңағы аталған теңізге (Балқаш көлі) құяды екен. Жазда біз бүл теңіздің биік таулы солтүстік бүйірінен оралдық, жаңағы ай- тылған жазықта бұрын көптеген қалашықтар болған, бірақ ол жерлер мал жайылымына өте-мөте колайлы болғандықтан, өздерінің малдарын бағу үшін оларды түгелдей татарлар қиратып тастаған. Біз сол жерден бұрын базары болған және ауданы 16x13 м, биіктігі 80x90 см. Одан шығысқа карай 60 м жерде №2-ші оба бар, оның аумағы 14x14 м, биіктігі 40-50 см. №3-ші оба № 1-ші обадан 90 м жерде, оңтүстік-батысқа қарай орналасқан. Ауданы 17x15 м, биіктігі 70 см. №4-ші оба, №3-ші обаның солтүстігінде, аралары 33 м жерде, көлемі 22,30x21,30 м, биіктігі 1 м шамасында. №5-ші оба осы обалардың ішіндегі көлемдісі. Ол тарының нәтижесінде Қойқырылғанқаладан көне жазу ескерткіштері, түрлі мүсіндер, қару-жарақтар, әшекей заттар және көптеген қыш ыдыстар табылды.

Адам мүсіні, Қойқырылған қала ауданы, б.з.б. бірінші ғасырлар, Эрмитаж

Қойқырылған қала, қайта құру