Қорқыт (телесериал)

«Қорқыт» – түркі әлеміне ортақ тарихи кейіпкер Қорқыттың өміріне арналған биографиялық драма. Телехикая төрт бөлімнен тұрады. Телехикаяны 2023 жылы «Қазақстан» телерадиокорпорациясы түсірген. 2023 жылдың 16-17 желтоқсаны аралығында, әр күні екі бөлімнен «Qazaqstan» телеарнасы эфирінен өтті. Телехикаяда аңыз тұлға – Қорқыттың дүниеге келуінен бастап, сәуегей, абыз ретінде қалыптасу жолы көрсетіледі.

Қорқыт (телесериал)
Қорқыт телехикаясы
Жанры	биографиялық драма
Рөлдерде	Дастан Тұрдалы Дінислам Нұрмағамбет Әділ Ахметов Айдос Бектемір Еркебұлан Дайыров Зарина Кәрмен Баян Әлімақан Мақсат Рахмет Медғат Өмірәлі Индира Сабирова Досжан Жанботаев Ерден Жақсыбеков Мақсат Сабитов Шерхан Пірназар Руслан Абеков Алмат Құрақ Жандарбек Садырбаев Әлия Көшекбаева Ілияс Суханов Аяна Әзілхан Мирас Иса Гүлжамал Қазақбаева
Мемлекет	Қазақстан
Тілі	қазақ тілі
Маусымдар саны	1
Сериялар саны	4
Өндіріс
Продюсер	Шолпан Батырбаева
Режиссёрі	Қанағат Мұстафин
Сценарист	Наргиза Салом Евгения Палехова Бекзат Жұмажан Берік Жүсіп Шолпан Батырбаева
Серия ұзақтығы	53—59 минут
Статус	Аяқталған
Хабар тарату
Телеарна	Qazaqstan
Таратылым кезеңі	16 желтоқсан 2023 жыл — 17 желтоқсан 2023 жыл

Түсірілім кезеңі

Төрт бөлімді тарихи драманы «Қазақстан» телерадиокорорпорациясы Өзбекстан және Қырғызстан елдерімен бірлесе түсірді. Телехикаяның түсірілім жұмысы Алматы облысы мен Өзбекстанның Хиуа қаласында өтті. Телехикая сценарийі әлемдік деңгейде зерттелген «Қорқыт ата» кітабына, атап айтқанда «Салор Қазанның үйінің шабылғаны туралы жыр» желісі негізінде түсірілген. Түсірілім Алматы облысы мен Өзбекстан Республикасының Хиуа қаласында өтті.

I-бөлім

Телехикая басынан аяғына дейін өзеннің жағасында қобыз тартып отырған қарт Қорқыттың жырымен баяндалады. Хикаяның әлқисасы Қарабақсы мекен еткен шағын елді мекеннің маңындағы, сарқырай аққан өзеннің жанында болашақ жары Торқалыны кездестірумен басталады. Әлі дүниеге келмеген Қорқыттан қорыққан Тоймадықтың шабуылы, Қорқыт дүниеге келгендегі таңғажайып құбылыс суреттеледі. Қорқыттың шешесі баланы дүниеге әкелген кезінде қайтыс болғандықтан, әкесі жалғыз тәрбиелейді.

II-бөлім

Қорқыт әкесі сияқты бақсы болғысы келмей, бойындағы бақсылықты мойындамай өседі. Ол жастайынан өзін аса тапқыр және дана бала ретінде көрсете білді. Ол тайпалар арасындағы тұрмыстық мәселелер мен жанжалдарды шешуге көмектескен. Көптеген мәселелердің шешімі Қорқытқа түсі-өңі аралас аян түрінде келеді. Қорқыт өз түстерін жақсылықтың нышаны деп түсінді.

III-бөлім

Әкесі мен қарындасының өлімінен кейін жас Қорқыт Желмаясына мініп, алыс сапарға аттанады. Қорқыт жолында көптеген кедергілерге төтеп бере отырып, жауын жермен жексен етіп, сонау Батысқа жол тартады. Кей деректе ол қыпшақ (қазақ пен қарақалпақ) және оңтүстік оғыз (түрікмен, әзербайжан және түрік) жерлерін аралаған делінген. Телехикаяда Қорқыттың осы саяхаттары көрсетіледі.

IV-бөлім

Қорқыт өзінің туған мекеніне, Сырдарияның жағасына қайтуды шешкенде оның сақалы мен шашын ақ шалған еді. Оны білетін адамдар әлдеқашан дүние салған. Арада көп жыл өткені соншалықты, туған мекенінде Қорқыттың өзі аңызға айналған. Елге оралған Қорқыттың сол кездегі екі рудың соғысын болдырмаудағы орасан еңбегі мен тапқырлығы айрықша көрсетіледі. Телехикаяның соңында қобыздың шығу тарихы бейнеленеді. Телехикая Қорқыт Сырдарияның бетінде, астына жайған Желмаяның жабуының үстінде қобызын тартып отырған көрініспен аяқталады. Қорқыт қобыз тартып отырғанда оған ажал жуымайды. Сол кезде ол тек өнер арқылы аты өлмейтінін түсінеді.

Баспасөздегі пікірлер

Бұл «Қазақстан» телерадиокорпорациясының өзге мемлекеттермен бірлесе түсірген алғашқы үлкен жобасы. Түсірілімге Қырғызстан мен Өзбек­стан Республикалары атсалысты. Біздің мақсатымыз – аңыз тұлғаның түркі елдеріне ортақ бейнесін жасап, қалыптастыру болды. Ол үшін ұзақмерзімді зерттеулер жасалды. Телехикая ұлттық арнадағы тұсаукесерден кейін осы елдердің ең басты мемлекеттік арналарында да көрсетіледі. Қазір Түркия­ның «TRT», Әзербайжанның AzTV, CBC TV арналары, Қырғыз­станның «КТРК», ЭлТР және Өзбекстан мемлекеттік телерадиокомпаниясы сериал­ды өз аудиториясына ұсынуға қызығушылық танытып отыр.

— «Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма төрайымы Ләззат Танысбайдың «Айқын» газетіне сұхбатынан

Төрт бөлімнен тұратын «Қорқыт» телехикаясын түсіруге шамамен екі жарым жылдай уақытымыз кетті. Қорқыт жайында жазылған еңбектерді, мақалаларды, деректі фильмдерді оқып, зерттеп, зерделеуіміз керек болды. Алайда, біз сүйеніп, табан тірерлік нақты мәлімет өте аз еді. Оқып-зерттеуге көп уақыт кетті, сөйтіп, қай бағытта жұмыс жасайтынымызды анықтап алдық, дәлірек айтқанда, белгілі фольклортанушы ғалым Берік Жүсіпов жұмысымызды әрі қарай жалғастыруға қатысты бағыт-бағдар берді. Біз «Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан» қаһармандық эпосынан кейбір сюжеттерді сондай-ақ, қазақ жерінде сақталған қария сөздер мен аңыз-әпсәналарды негізге алдық.

— Продюсер Шолпан Батырбаеваның «Жас алаш» газетіне сұхбатынан

Біз алдымен тарихи, ғылыми деректерді елеп шықтық. Әрине, мен үшін оның пә­лендей қиындығы бола қойған жоқ. Өйт­кені, бала күнімнен көзімді ашып, таңдайыма тат­қаным осы тақырып болған соң ол жа­ғы­нан қамшы салдыра қойған жоқпын. «Қа­зақ­стан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін) бес томдығын, Қорқытқа қатысты түрлі аңыз, әпсана, қария сөз, ғылыми еңбектер, әсіресе Қорқыт жайында айсыз түнде адастырмайтын айғақтар қалдырған Ә.Марғұлан, Ә.Қоңы­рат­баев, Ш.Ыбыраев, Т.Қоңыратбай шығармала­рын, сондай-ақ шығыстанушы В.Бартольд бас­таған орыс, еуропа ғалымдарының бай­лам­дарын басшылыққа алып отырдық. Де­генмен мұның бәрін телехикаяға пайдалана ал­майтынымыз белгілі ғой. Шығармашылық топты осылай бір жарақтандырып алып, Қорқыт жырлаған эпикалық жырға ойыстық. Көзі ашық жұртқа мағұлым, Ә.Қоңыратбаев пен Ш.Ыбыраев аудармасындағы Қорқыт жыр­лаған он екі туынды Дирсе хан ұлы Бұ­қаш­жан, Қазан солардың ауылын жау шап­қа­ны (хан талапай), Байбөрі баласы Бәмсі-Байрақ, Қазан бектің баласы Оразбектің жауға қалай тұтқын болғаны, Тоқа баласы ержүрек Домрул, оғыз Қаңлы баласы Қан-Тө­рәлі, оғыз Қазылық баласы Иекенк, Тө­бе­көз дәуді өлтірген Бисат, Бекілұлы Әміран батыр, оғыз Ұшан баласы Секірек, Қазан солардың жауға тұтқын болғаны және оны баласы Ораз­дың азат етуі, сыртқы оғыздардың ішкі оғыз­дарға қарсы бас көтеруі және Байрақтың қалай өлтірілгені жайында баяндалады. Әри­не, мұның бәрінің қазақ тарихымен толық бет­тесе бермейтіні белгілі. Біз, негізінен, осы дерек­терді төңіректеп, соның біріне табан тіредік. Мұнан басқа қазақта ғана сақталған Қор­қыттың музыкалық мұрасы, керек жеріне қарай оның аңыз-тарихы да қамтылып отыр­ды. Жалпы, мен телехикаяның беташары етіп, «Бұл – ақиқаттан туған аңыз, аңызға ай­налған ақиқат» деген сөзді бекер жазған жоқпын.

— Сценарийші Берік Жүсіптің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан

Телехикаяның басты сценарийсі белгілі өнер зерттеуші, қорқыттанушы Берік Жүсіп аға­­мыз. Мен телехикаяны түсіруге келіп, Бе­рік ағамен кездескенімде оған «Қор­қыт­тың» тілін әдеби қылып, ол өмір сүрген кезеңге сай етіп жасаңыз» дегенмін. Сонда ол кісі «Фи­льм­­нің тілін тым күрделі етсек, кейбір сөз­дерді көрермендер, оның ішінде жастар тү­сін­­бей қалуы мүмкін ғой» деген еді. Мен айт­тым: «Егер қазақ сөздерін түсінбей қала­тын қазақтар болса, кінә өздерінде» деп. Шынын айту керек, бүгінде ана тілі­міз­де сөйлеп, жазып жүргендердің көбінің тілді терең игеруге, дұрыс қолдануға жете мән бермей жүргенінің кесірінен, қазақ тілі өзінің байырғы тереңдігінен, ажарынан айырылып бара жатқан секілді. Бұл қазақ ті­лінің қадірін кетіретін құбылыс. Берік Жү­сіп ағамызға тарихи телехикаяның тілін байыр­ғы қазақ сөздерін молынан қолдануы­мыз қажет дегенімнің себебі сол еді.

— Режиссер Қанағат Мұстафиннің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан

Саундтрек

«Қорқыт» тарихи телехикаясының саундтрегіне бейнебаян түсірілді. Тарихи туындының композициясы «Тұран» этно-фольклорлық ансамблінің авторлығымен жарыққа шықты. Сонымен қатар, әнші Гүлнұр Оразымбетованың орындауындағы «Қорқыт-қобыз» әні фильмнің саундтрегі ретінде алынды.

Трейлер

«Қорқыт» телехикаясының трейлері «Qazaqstan» телеарнасының эфирінде 2023-жылдың 11-желтоқсанынан бастап жүрді. Трейлер Qazaqstan TV Youtube арнасында 12-желтоқсанда жарияланды.

Шығармашылық топ

Актёр	Рөлі
Дастан Тұрдалы	10 жасар Қорқыт
Дінислам Нұрмағамбет	15 жасар Қорқыт
Әділ Ахметов	35 жасар Қорқыт
Айдос Бектемір	80 жасар Қорқыт
Еркебұлан Дайыров	Тоймадық
Зарина Кәрмен	Тоймадықтың әйелі
Баян Әлімақан	бақсы
Мақсат Рахмет	Талпақ
Медғат Өмірәлі	қара бақсы
Индира Сабирова	Торқалы
Досжан Жанботаев	қарт жырау
Ерден Жақсыбеков	Тазша
Мақсат Сабитов	Жағал
Шерхан Пірназар	Жарташық
Руслан Абеков	Шеген
Алмат Құрақ	Шектілі
Жандарбек Садырбаев	Қазанбек
Әлия Көшекбаева	Бөрілі сұлу
Ілияс Суханов	Ораз
Аяна Әзілхан	Ақтамақ
Мирас Иса	елші
Гүлжамал Қазақбаева	кемпір

Шетелдегі трансляциялар

«Қазақстан» телерадиокорпорациясы түсірген «Қорқыт» биографиялық драмасы Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қырғызстан елдерінің телеарналарынан көрсетілді. Телехикая Өзбекстанның «Madaniyat va Ma'rifat», Әзірбайжанның «CBC TV», «Az TV», Қырғызстанның «КТРК» және Түркияның «TRT» телеарналары арқылы түркі мемлекеттерінің аудиториясына ұсынылды. Телехикая аталған елдерде түрік, қырғыз, әзірбайжан, орыс тіліндегі дубляжбен көрсетілді.