Қоқан-лоқы көрсету

Қоқан-лоқы көрсету. Қазіргі мағынасы — қорқыту, үркіту, қоқаңдау. «... қызға біраз қоқан-лоқы көрсетті: (Б. Нұржекеев, Күй.).

Дыбыстық құрамы жағынан «қоқан-лоқы» қос сөзіне жақын тұлғалар сирек болса да кездеседі. Оның бірі — «қоқаңдау» дегендегі «қоқаң», екіншісі — жылқы шоқтығында пайда болатын жара атауы — «лоқы» (кей жерде «лоққа»), Бірақ соңғы сөз диалектизм деп саналып жүр. Дыбыс; үйлестігіне қарап, «қоқан-лоқы» қос сөзін солармен жанастыру өте қисынсыз болар еді. Н. Оңдасынов «Парсыша-қазақша түсіндірме сөздігінде» (1974) «лоқы» сөзін парсының «күш, сес» мағыналарын беретін «доқ» тұлғасымен байланыстырады. Түркі тілдеріндегі дыбыс сәйкестіктерін еске алсақ, мұны теріс деу де қиын. Алайда автор өзінің бұған күмәнданатынын сездіріп, «лоқы» сөзінің шекесіне белгі қойған. Басқа түркі тілдерін былай қойғанда, моңғол тобына кіретін тілдерден де «қоқан-лоқы» қос сөзіне негіз, төркін боларлық тұлғаны ,әзірше, кездестіре қоймадық. Дегенмен, түркі, моңғол тобындағы тілдермен тектес делініп жүрген тунгус-маньчжур тобындағы тілдерден аталып отырған қос сөзге, тұлғасы әрі мағынасы жағынан, төркін боларлық сөздер табылып қалады. Мысалы, маньчжур тілінде коокан — пышақ (садақ оғын кесетін). Сондай-ақ, маньчжур және осы топтағы басқа да тілдерде луху, лукии, локы — садақтың оғы, жебе мағыналарында айтылады. «Қоқан-лоқы»-ның мағынасын қорқыту, үркіту, күш көрсету деп түсінсек, сол қорқыту мен үркітудің ерте кездегі құралы не болған? Әрине, садақ оғы мен пышақтың ұшы. Қорқыту үшін оларды жұмсамай-ақ, көрсетсе де жетіп жатқан. Осыдан «қоқан-лоқы көрсету» тұрақты тіркесі туған деп түюге болады. Қазіргіше айтсақ «оқ, пышақ көрсету».