Қызыл аяқ шапқыншылығы

Қызыл аяқ шапқыншылығы — 19 ғасырда Қытай өкіметі мен қазақтар арасында болған қарулы қақтығыс.


Жоңғар хандығын жойғаннан кейін Цин өкіметі басып алған жерлерінде әскери әкімшілігі тәртіп орнатты. Іле, Тарбағатай аймақтарына ішкі Қытайдан шаруаларды әкеліп қоныстандырды. Олар жергілікті қазақ руларының ата қоныстарын тартып ала бастады. Қазақтар жаппай көтеріліп, оларды Іледе дүнген Мар, Тарбағатайда Қабанбай батырдың немересі Әлібек басқарды. Көтерілісшілер Шәуешек қаласын басып алып, қытайларды қуып жіберді. Алтайға шегінген Қытай әскерлері аяқтарын қызыл шүберекпен орап алғандықтан қазақтар оларды “қызыл аяқтар” деп атаған.

Қызыл аяқтар Алтайдағы Ажы төреге “Біз Цин патшалығының әскерлеріміз. Бізге азық-түлік берсеңдер сендермен жауласпай, Қобдаға асып кетеміз”, — деп елші жібереді. Елдің тыныштығын ойлаған Ажы төре Алтай елінен 10 мың қой, 1000 жылқы, өгіз және 1000 киіз жинатып береді. Тегін олжаға кенелген қытайлар Алтай елінен кеткісі келмей, 1867 — 68 ж. қазақтарды шабуға кіріседі. 1869 ж. көктемде олар Ертіс пен Сауырда отырған қазақ ауылдарын тонайды. Жауап ретінде қазақтар Тергенбай, Жәнібек батырдың немересі Нәке, Далай мерген, Қарымбек батырлардың бастауымен көтеріліске шығады. Көтерілісшілер Қытай әскерлеріне күйрете соққы беріп, Алтайдан Қобдаға асырып жібереді. Бұл оқиға халық жадында Қызыл аяқ шапқыншылығы деген атпен сақталып қалды.[1]

Дереккөздер өңдеу

  1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том