Қырым облысы
Қырым облысы (укр. Кримська область) — 1945-1991 жылдары болған КСРО-ның әкімшілік бірлігі. 1945-1954 жылдары РКФСР, 1954-1991 жылдары Украин КСР құрамында болды. Әкімшілік орталығы — Ақмешіт қаласы.
| Облыс | |
| Қырым облысы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді |
|
| Әкім. орт. | |
| Партия обкомының бірінші хатшысы |
Леонид Иванович Грач |
| Облыстық кеңестің төрағасы |
Николай Васильевич Багров |
| Облыстық атқару комитетінің төрағасы |
Виталий Владимирович Курашик |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы |
26 081 км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
2 458 655 адам (1989) |
| Марапаттары |
|
Тарихы өңдеу
Қырым татарлары Қырым түбегі аумағынан жер аударылғаннан кейін 1945 жылы Қырым АКСР де таратылды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1945 жылғы 30 маусымдағы жарлығымен автономия орнына Қырым облысы құрылды. 1946 жылы 25 маусымда РКФСР Жоғарғы Кеңесі өз заңымен автономиялы республиканың орнына Қырым облысын құруды мақұлдап, Ресей конституциясына тиісті өзгерістер енгізу туралы шешім қабылдады, ал заң мәтінінде Қырым татарларының «сатқындығы» да, «Қырым АКСР халқының негізгі бөлігі Отанын сатқандарға қарсылық көрсетпеді деген автономияны жою уәждері көрсетілген[1].
1945 жылы (1944 жылы Қырым әлі автономиялық республика болған кезде шығарылған жарлықтан кейін) тағы бір РКФСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «Қырым облысының ауылдық кеңестерінің және елді мекендерінің атауын өзгерту туралы» Жарлығы шықты. Жер аударылған халықтар бар пойыздар түбектен кете салысымен, Қырымда елді мекендердің атын кең көлемде өзгерту басталды[2]. Қырымға атын өзгертудің жаңа және соңғы толқыны 1948 жылы Сталин тағы да Қырымға барған кезге келді[3].
1948 жылы 29 қазанда РКФСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының жарлығымен Ақиар қаласы дербес әкімшілік-шаруашылық орталыққа (республикалық бағыныстағы қала) бөлінді[4]. Осы сәттен бастап, ресейлік зерттеушілердің пікірінше, Ақиардың мәртебесі Қырым аймағының мәртебесіне тең болды, бірақ бұл пікірді украин зерттеушілері келіспейді.
«Қырым облысы, өздеріңіз білетіндей, бүкіл Қырым түбегін алып жатыр және аумақтық жағынан Украина Республикасымен шектеседі, бұл Украинаның оңтүстік далаларының табиғи жалғасы болып табылады. Қырым облысының экономикасы Украин КСР экономикасымен тығыз байланысты. Географиялық және экономикалық себептерге байланысты Қырым облысын бауырлас Украина Республикасына беру орынды және Кеңес мемлекетінің жалпы мүдделеріне жауап береді. Украин халқы бұрынан бері өз тағдырын орыс халқымен байланыстырады. Олар көп ғасырлар бойы ортақ жауларға – патшалыққа, басыбайлылық пен капиталистерге, сондай-ақ шетелдік басқыншыларға қарсы бірге күресті. Ұлы Қазан Социалистік төңкерісінің жеңісімен украин мен орыс халқының көп ғасырлық достығы одан әрі бекініп, Қырым мен Украина арасындағы экономикалық және мәдени байланыстар одан әрі нығая түсті»— М.П.Тарасовтың кіріспе сөзі
УКСР құрамына беру өңдеу
1954 жылы 19 ақпанда КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы Қырым облысын РКФСР құрамынан Украина КСР-іне беру туралы жарлық шығарды. Сол жылдың 26 сәуірінде КСРО Жоғарғы Кеңесі осы қаулыны бекітіп, КСРО Конституциясының 22 және 23-баптарына тиісті өзгерістер енгізді. 1955 жылы Арабат белінің солтүстік бөлігі Қырым облысынан Херсон облысына ауыстырылды.
Облыстың Украина КСР құрамына беруге қарсы болған КОКП Қырым облыстық комитетінің бірінші хатшысы Павел Титов қызметінен алынып, Мәскеуге РКФСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары қызметіне жіберілді[5][6].
Қырым АКСР қалпына келтіру мәселесі бойынша референдум өңдеу
1991 жылы 20 қаңтарда Қырым облысында КСРО тарихындағы алғашқы плебисцит болған Қырым АКСР қалпына келтіру мәселесі бойынша референдум өтті. Дауыс беруге мынадай мәселе қойылды:
«Сіз Қырым Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының КСР Одағының субъектісі және Одақтық шартқа қатысушы ретінде қайта құрылуын жақтайсыз ба?»
Облыстық (орталық) комиссия қалалық және аудандық референдум комиссиялары ұсынған хаттамалар негізінде дауыс беруге қатысқан азаматтардың саны 1 441 019 адамды құрап, тізімдерге енгізілгендердің 81,37 % құрайтынын хабарлады. Қырым Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын КСРО-ның субъектісі және Одақтық шартқа қатысушы ретінде қалпына келтіруге берілген дауыстардың саны 1 343 855 адамды немесе қатысқандардың 93,26 % құрады.
1991 жылы 12 ақпанда Украина КСР Жоғарғы Кеңесі «Украина КСР құрамында Қырым АКСР қалпына келтіру туралы» заң қабылдап[7], облыс аумағында Қырым АКСР құрылды. Төрт айдан кейін, 19 маусымда қалпына келтірілген автономия туралы ескерту Украина КСР-нің 1978 жылғы конституциясына енгізілді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Закон РСФСР от 25 июня 1946 г. Об упразднении Чечено-Ингушской АССР и о преобразовании Крымской АССР в Крымскую область.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Война с нерусскими названиями. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 сәуір 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 3 сәуір 2018.
- ↑ Постановление «О переименовании населённых пунктов, улиц, отдельных видов работ и других татарских обозначений».(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ УКАЗ ПРЕЗИДИУМА ВС РСФСР ОТ 29.10.1948 N 761/2 О ВЫДЕЛЕНИИ ГОРОДА СЕВАСТОПОЛЯ В САМОСТОЯТЕЛЬНЫЙ АДМИНИСТРАТИВНО-ХОЗЯЙСТВЕННЫЙ ЦЕНТР.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Валерий Панов, Алексей Чичкин Как Крым Украине отдали. Крымское эхо (28 қаңтар 2014). Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 мамыр 2015. Тексерілді, 31 мамыр 2015.
- ↑ Вячеслав Миляев Забытый патриот Крыма. Официальный сайт газеты Советская Россия (13 наурыз 2014). Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 наурыз 2014.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 31 мамыр 2015.
- ↑ Закон Украинской ССР от 12 февраля 1991 г. О восстановлении Крымской Автономной Советской Социалистической Республики.(қолжетпейтін сілтеме)